تداوم

‏1-‏ ویب واکر شعار سایتش را ‏sustainability‏ گذاشته. تداوم. ادامه داشتن. توانایی ادامه دادن.‏‎ ‎‏ تداوم از آن ‏کلیدواژه‌های توسعه‌ای است که به زندگی روزمره هم وارد شده‌اند. خیلی کارهای بزرگ، خیلی پروژه‌های ‏بزرگ برای درمان دردهای آدمیزاد انجام شده‌اند. اما مقطعی بوده‌اند. کاری که مقطعی باشد ارزشی ندارد. و ‏ویب واکر هلندی خواسته تداوم را با سفر طولانی‌اش و مستندسازی‌هایش ازین سفر (وبلاگی که هر روز ‏می‌نویسدش، فیلم‌های کوتاهی که می‌سازد و عکس‌هایی که می‌گیرد.) معنا کند. خواسته با سفر طولانی‌اش ‏تداوم را یاد بگیرد و یاد بدهد: سفر از هلند به استرالیا با یک ماشین فولکس‌واگن برقی. ‏

ماشین برقی ویب واکر با هر بار شارژ فقط 200 کیلومتر می‌تواند راه برود و او برای این سفر طولانی به کمک ‏ده‌ها آدم نیاز دارد که او را شارژ کنند. اسمش سایتش هم دقیقاً همین است: ‏Plug me in‏. شارژم کن. (سایت ‏و سبک زندگی‌ای که پروژه‌ی پایانی تحصیلاتش در دانشگاه هنر ‏Utrecht ‎‏ بود.)‏

ویب سه نوع شارژ می‌خواهد: غذا، جایی برای خواب و پریز برقی برای شارژ ماشینش.‏

از ایران هم رد شد. با کلی خاطره و خوشی. با ماشین استیشنش به کویر هم سر زد و حال کرد که ماشینش ‏در حد یک شاسی‌بلند توانسته شن‌بازی کند. درخواست پریز برقش را هم ایرانی‌ها به‌خوبی پاسخ ‏دادند. در آخرین عکسش از ایران از بلندا رو به شهر لار ایستاده بود و گفته بود بعد از این همه غذای خوب ‏ایرانی شانس آورده‌ام که هنوز ماتحت لاغری دارم!‏

ماشین برقی‌اش بهانه‌ای بود که هر 100-150 کیلومتر از سفرش با آدم تازه‌ای دوست شود...‏

‏2-‏ غزال ایرانی خودروی خورشیدی ساخت دانشکده مکانیک دانشگاه تهران است. آن زمان که دانشجوی این ‏دانشکده بودم، نسل دومش هم ساخته و به امان خدا رها شده بود. ماکتی بود که توی کارگاه اتومکانیک برای ‏خودش خاک می‌خورد. نسل اولش سال 83 ساخته شده بود. نسل دومش را هم سال 87 ساخته بودند. موقع ‏جشن‌ها و پز دادن به دستاوردها که می‌شد بیرونش می‌آوردند، با دستمال خاک‌وخلش را پاک می‌کردند و ‏به‌عنوان سندی از شعار "ما می‌توانیم" ارائه می‌داند. سال 93 هم که من دیگر دانشجوی مکانیک دانشگاه ‏تهران نبودم، نسل سومش شروع شد.‏

سال 94 نسل سوم غزال ایرانی در مسابقه‌ی بین‌المللی خودروهای خورشیدی استرالیا شرکت کرد. 46 تیم ‏دانشجویی از 25 کشور شرکت کرده بودند. بچه‌های فنی تهران هم با غزال ایرانی شرکت کرده بودند. در ‏مسابقه‌ی طی مسافت هفتم شدند و در کورس سرعت بین 12 تیم سوم شدند. ‏

و بعد برگشتند. با کلی عکس یادگاری و بازتاب موفقیتشان در 3-4 تا سایت و وبلاگ. همین.‏

تابستان امسال اما کاری کردند که من بیشتر از موفقیتشان در استرالیا ستایشش می‌کنم: تور دریای خزر تا ‏خلیج فارس با غزال ایرانی. ‏

و شعارشان: یک راه طولانی، یک غزال بی‌باک.‏

من عاشق ایهام بی‌باکش بودم: شجاعت سفر در جاده‌های ایران با ماشینی که باک بنزین ندارد.‏

‏26 تیر از بندرانزلی راه افتادند، از کمرکش‌های کوهین و البرز رد شدند، به تهران رسیدند، رئیس سازمان ‏محیط‌زیست را واداشتند تا بیاید با ماشینشان عکس یادگاری بیندازد، به آسایشگاه کهریزک رفتند و بساط ‏شور و شادی به راه انداختند، رفتند به کاشان و نقش‌جهان اصفهان، به یزد و تخت جمشید و شیراز و ‏بندرعباس و نهایتاً جزیره‌ی کیش. استاندارها و شهردارها و مدیران دانشگاهی و صنعتی زیادی از شهرهای ‏مختلف به استقبالشان آمدند...‏

کلی خوش گذراندند. چند تا ماشین اسکورت بودند و یک مینی‌بوس و راننده‌ای که می‌نشست توی ماشین و ‏بی‌وقفه در جاده‌های ایران می‌راند تا دو دریا را به هم متصل کند.‏

آیا غزال ایرانی به تولید صنعتی می‌رسد؟ نه.‏

آیا با موفقیت در مسابقات طراحی ماشین‌های خورشیدی استرالیا، مدیران سایپا و ایران‌خودرو و وزیر صنعت ‏ایران احساس مسئولیتشان برای تجاری‌سازی یک طرح خوب بیدار می‌شود؟ مسلماً نه.‏

این وسط بچه‌های دانشکده فنی با تور از خزر تا خلیج فارسشان کاری را کردند که باید می‌کردند: لذت بردن. ‏مهم نیست که کسی وقعی نمی‌نهد. مهم نیست که کسی قدر نمی‌داند. ماشینی طراحی کرده‌ای که می‌تواند ‏راه برود. این‌که کمکت نمی‌کنند تا آن را به یک لذت همگانی تبدیل کنی دلیل این نمی‌شود که رهایش کنی. ‏باید بیندازیش توی جاده. باید جاده‌ها را زیر چرخ‌هاش به ستوه بیاوری...‏

کاری که بچه‌های نسل سوم غزال ایرانی کردند. ‏

‏3-‏ احمقانه بود. کلیپی که توی تلگرام دست به دست می‌شد:‏

مهندس جمشید آرین در اعتراض به بی‌توجهی مسئولین ، خودرو تمام الکتریکی اختراعی خود را به سد ‏منجیل انداخت.‏

شما را به دیدن این لحظه تأسف‌برانگیز در تاریخ صنعت کشور دعوت می‌کنم.‏

کلیپی که ماشین برقی با سرعت هر چه تمام‌تر به سمت دریاچه سد منجیل می‌رفت و آهنگی پرسوز از ‏محسن چاووشی هم در پس‌زمینه بود. همان اولش از آن بدم آمد. به نظرم حماقت بود. دلسوزی نداشت. اصلاً ‏کاری به این نداشتم که ازش حمایت شده یا نه. این وسط عده‌ای هم از آن استفاده‌ی سیاسی کردند و ‏جوابیه‌های رئیس سازمان محیط‌زیست هم آمد که به این بابا کلی هم پول داده‌اند و نمی‌دانم ازین ‏کشمکش‌های مال تو بود مال من بود و... ولی اصلاً بحث‌های سیاسی‌اش اهمیتی ندارد. ذات عمل به‌شدت ‏احمقانه بود. این‌که مسئولین توجه نمی‌کنند. این‌که طرح خوبی است که تجاری نمی‌شود و... این‌ها دلیل ‏نمی‌شود.‏

این‌ها ضد شعار دوست‌داشتنی ویب واکر است: تداوم.‏

اگر آن ماشین برقی، ماشین بود مهندس جمشید آرین باید می‌نشست پشت فرمانش و با آن سلطان ‏جاده‌های ایران می‌شد. حالا که زده آن را نابود کرده... بهتر. حتماً چیز باارزشی نبوده. دلسوزی ندارد. تأسف ‏هم ندارد. فقط برای مهندس جمشید آرین باید تأسف خورد که خودش هم نمی‌توانست از دست‌ساخته‌ی ‏خودش لذت ببرد.‏

شور زندگی

‏1- دوست دیده یا نادیده‌ای که کتاب را از طریق آدینه بوک برایم فرستادی: واقعاً ممنونم.‏

‏2- می‌توانستم بنشینم خیره به خورشید را دوباره بخوانم. آن هم در باب مرگ است. پر است از نقل‌قول‌های ‏ادبیاتی و رمان و داستان و شعر. ولی خیلی وقت بود که رمان نخوانده بودم. و خواندن همه می‌میرند سیمون ‏دوبووار شد همان داستانی که پل استر اول کتاب سه‌گانه‌ی نیویورکش نوشته بود: ‏

کلمات عوض نمی‌شوند، اما کتاب‌ها همیشه در حال تغییرند‎. 

عوالم مختلف پیوسته تغییر می‌کنند، افراد عوض می‌شوند، کتابی را در وقت مناسبی پیدا‎ ‎می‌کنند و آن کتاب ‏جوابگوی چیزی است، نیازی، آرزویی‎.‎

‏3- همه می‌میرند فوق‌العاده بود. فکر نمی‌کردم این قدر حالم را بد کند. فکر نمی‌کردم این‌جوری من را بگیرد. ‏داستانی به‌شدت گیرا و عمیق. در مورد رایموندو فوسکایی که عمر جاودانه پیدا کرده است. خلاصه‌ی یک خطی ‏کتاب می‌شود داستان مردی که 700 سال است عمر جاودانه پیدا کرده است، او نمی‌میرد و تمام فرصت‌هایی را که ‏آدم‌ها فکر می‌کنند مرگ از آن‌ها می‌گیرد دارد، او نمی‌میرد و در جهان آدم‌های فانی زندگی می‌کند. او در مقابل ‏مرگ هیچ ضعفی ندارد. کتابی در باب مرگ و جاودانگی. ‏

وقتی روایت سیمون دوبووار را می‌خواندم، دیالوگ‌های فوق‌العاده‌ی بین شخصیت‌هایش را می‌خواندم خودم را ‏رایموندو فوسکا می‌دیدم. حس می‌کردم در تمام لحظه‌های خواندن کتاب من هم عمر جاودانه دارم. من هم دچار ‏همان ملال زندگی بی‌نهایت هستم. و حس می‌کردم مرگ واقعاً موتور محرکه‌ی وجود آدمی است. ‏

فوسکا از پادشاهی شروع می‌کند. سعی می‌کند با پادشاهی بر شهر خودش، بر ناحیه و کشور خودش و بر جهان ‏خودش جهانی یکپارچه را بسازد. سعی می‌کند از رویین‌تن بودن خودش در مقابل مرگ کمال استفاده را ببرد و ‏جهانی سراسر عدل و داد و رفاه و آسایش را بسازد... ولی بعد از 200 سال می‌بیند که نمی‌تواند. او نمی‌تواند بر ‏انسان‌ها حکومت کند. سعی می‌کند شخصیت دوم شود. از طریق یک سلسله‌ی پادشاهی از انسان‌های فانی به ‏آرمان خودش برسد. ولی باز هم نمی‌تواند. ‏

فوسکای بی‌مرگ حکم جسم صلب را پیدا کرده است. حکم آدمی را پیدا کرده است که تغییر نمی‌کند. مرگ ‏سرچشمه‌ی تغییرات است. آدم‌ها و حوادث پیوسته در حال تغییرند و اگر مرگ نباشد، هم‌آهنگی با سیر تغییرات ‏وجود نخواهد داشت. جهان پیوسته در حال مرگ و تغییر است. اما او تغییر نمی‌کند. فوسکای بی‌مرگ نمی‌تواند ‏تغییر کند و آدمی که تغییر نمی‌کند شور زندگی را درنمی‌یابد.‏

دیالوگ کلیدی کتاب، بین فوسکا و پادشاه شارل اتفاق می‌افتد:‏

‏«... گفتم: من می‌خواستم همه را به خوشبختی برسانم. اما می‌بینم که از دسترس من بیرون‌اند.‏

ساکت شدم؛ هیاهوی شادمانه و فریادهای مصیبت‌آلودشان را می‌شنیدم. صدای خنوخ نبی را می‌شنیدم که فریاد ‏می‌زد: باید همه چیز را نابود کرد! علیه من سخن می‌گفت، علیه منی که می‌خواستم زمین را بهشتی کنم که در آن ‏هر دانه‌ی شن سر جای خودش باشد، هر گلی در ساعت مقرر بشکفد. اما انسان‌ها نه گیاه بودند و نه سنگ؛ ‏نمی‌خواستند به صورت سنگ درآیند.‏

گفتم: پسری داشتم. به استقبال مرگ رفت. زیرا من در زندگی راه دیگری برایش باقی نگذاشته بودم. زنی هم ‏داشتم که چون همه چیز را در اختیارش گذاشته بودم ترجیح داد در عین زندگی به صورت مرده‌ای درآید. و ‏کسانی هم هستند که ما آن‌ها را سوزانده‌ایم و در دم مگر از ما ممنون بوده‌اند. این مردم خوشبختی را نمی‌خواهند؛ ‏می‌خواهند زندگی کنند.‏

شارل گفت: زندگی کردن یعنی چه؟ سری تکان داد و گفت: این زندگی چیزی نیست. دیوانگی است که انسان ‏بخواهد بر دنیایی که هیچ چیز نیست مسلط شود!‏

‏- لحظه‌هایی هست که آتشی در دلشان می‌گدازد، و همین را زندگی کردن می‌نامند.‏

ناگهان موجی از کلمات بر زبانم جاری شد؛ شاید برای آخرین بار در چندین سال، چندین قرن، فرصت داشتم ‏حرف بزنم.‏

گفتم: مسئله‌شان را درک می‌کنم. الآن دیگر درک می‌کنم. آنچه برایشان ارزش دارد هرگز آن چیزی نیست که به ‏آن‌ها داده می‌شود. بلکه کاری است که خودشان می‌کنند. اگر نتوانند چیزی را خلق کنند، باید نابود کنند. اما در هر ‏حال باید آنچه را که وجود دارد طرد کنند، وگرنه انسان نیستند. و ما که می‌خواهیم به جای آن‌ها دنیا را بسازیم و ‏در آن زندانی‌شان کنیم، چیزی جز نفرت آن‌ها نصیبمان نمی‌شود. این نظم، این آسایشی که ما آرزویش را داریم ‏برای آن‌ها بدترین نفرین است...» ص 246 و 247‏

‏4- آزادی، عشق ورزیدن و دوستی شاید کلمات پیش‌پاافتاده‌ای باشند. ولی وقتی همه می‌میرند را می‌خوانی با ‏روایت سیمون دوبووار می‌فهمی تنها چیزهایی هستند که در لحظه‌های کوتاه عمر ما در دلمان جرقه و آتشی را ‏می‌گدازند. شور زندگی همین‌ها هستند. فوسکا با عشق ورزیدن به زنان زندگی طولانی‌اش و رفیق شدن با مردان ‏جوان و کمک کردن به آن‌ها برای رسیدن به آرزوها و آرمان‌هایشان (کشف سرزمینی جدید، به راه انداختن ‏انقلاب در یک جامعه و...) در عمر نامحدود خودش لحظه‌هایی معنادار را تجربه می‌کرد. اما این معنا فقط با مرگ ‏است که جاودانه می‌شود... و شور زندگی، شور بودن، معنایی که رژین از کار کردن به دست می‌آورد برای فوسکای ‏بی‌مرگ نامفهوم بود: ‏

‏«فوسکا گفت: بله.‏

مهربانانه لبخندی زد. گفت: دوست دارم بازی شما را تماشا کنم.‏

‏- آخر برای چه؟ مگر برای این نیست که خوب بازی می‌کنم؟ ‏

فوسکا با حالتی مهربان او را نگاه می‌کرد. گفت: وقتی بازی می‌کنید، با چه شور و شوقی به موجودیت خودتان ایمان ‏دارید! من این حالت را در دو سه زن دیگر در تیمارستان دیده‌ام. اما آن‌ها فقط به خودشان ایمان داشتند. در ‏حالی‌که برای شما، دیگران هم وجود دارند و گاهی موفق شده‌اید وجود مرا هم برای خودم اثبات کنید.‏

رژین گفت: چه گفتید؟ همه‌ی آنچه در رزالیند و برنیس دیده‌اید همین است؟ استعداد مرا فقط در همین می‌بینید؟ ‏

لب می‌گزید. دلش می‌خواست گریه کند.‏

فوسکا گفت: کم چیزی نیست. همه‌ی مردم موفق نمی‌شوند به این خوبی ادای زنده بودن را دربیاورند.‏

رژین سرگشته گفت: اما این ادا نیست. واقعیت است. من وجود دارم.‏

فوسکا گفت: نه! خودتان هم چندان مطمئن نیستید. وگرنه این‌قدر پافشاری نمی‌کردید که مرا با خودتان به تآتر ‏ببرید.‏

رژین با هیجان گفت: مطمئنم! وجود دارم. استعداد دارم و هنرپیشه‌ی بزرگی می‌شوم. شما کورید و نمی‌بینید!» ص ‏‏79 و 80‏

‏5- ترجمه‌ی مهدی سحابی فوق‌العاده بود.‏

ننه جان

اوّلش فکر می‌کردیم مثل مریضی‌های قبل است. خوب می‌شود. فکر می‌کردیم دور هم جمع شدنمان و شلوغ شدن ‏سفره‌ی توی اتاقش باز هم حالش را خوب می‌کند. ولی این بار فرق داشت. یعنی خودش انگار می‌دانست. آخرین بار ‏دو هفته‌ی قبل پیشش رفته بودم. زیاد پیشش نماندم. یک نیم ساعت فقط. هنوز هم با خودم درگیرم. همیشه با خودم ‏درگیرم. ترجیح دادم زیر باران 15 کیلومتر راه بروم. کاپشن آبی‌ام را پوشیده بودم و 15 کیلومتر زیر بارانی که ‏بی‌امان می‌بارید راه رفته بودم. می‌خواستم تکلیفم را با خودم و بی‌عرضگی‌هایم مشخص کنم و نکرده بودم. می‌توانستم ‏بروم پیشش و توی اتاق گرمش ساعت‌ها پای حرف‌هایش بنشینم. نیازی به حرف زدن من نبود. خودش حرف می‌زد. ‏فارسی حرف نمی‌زد. فقط گیلکی. ازین که بهش سر نمی‌زدند و نمی‌زدیم همیشه شاکی بود. ازین که من همیشه سرم ‏توی کتاب بود شاکی بود. راست می‌گفت دیگر. برایش کتاب خواندن من مساوی درس خواندن بود. کی درسم تمام ‏می‌شود؟ هیچ‌وقت درسم تمام نشد. تا آخرش هم درسم تمام نشد که یک دل سیر بنشینم پای حرف‌هایش و ‏داستان‌هایش. فقط نصفه‌نیمه نشستم. از ترس جدّ تندش. (یک‌بار ناراضی بود ازین که آمده‌ام شمال و فقط توی حیاط ‏به سلام‌علیک گذرانده‌ام و نرفته‌ام بالا توی اتاقش به چای خوردن... برگشتن توی جاده به غلط کردن افتادم بس که ‏حادثه پیش آمد برایم.) ‏

حالا حتی اگر درسم هم تمام بشود دیگر نمی‌توانم... دیگر نمی‌شود...‏

نمی‌توانست راه برود. روزگاری که برایمان نان خلفه درست می‌کرد و پیش همسایه‌ها می‌رفت گذشته بود. آخرین ‏باری که آمد برایمان نان خلفه درست کند دست‌هایش باد کردند و تا هفته‌ها درد داشت. فقط می‌توانست فضای بین ‏اتاقش و تلار ‏ را برود و بیاید. و منظره‌ی تلار، سبزی درخت‌های روبه‌رو، صدای اردک‌ها و غازها و مرغ و خروس‌ها، ‏ریزش قطره‌های ریز و درشت باران از شیروانی و بادهایی که سپیدارها و تبریزی‌ها را همچون گهواره در منظره‌ی ‏روبه‌رو تکان می‌دادند آخرین شیرینی‌های زندگی بودند. هوای فوق‌العاده‌ی روستا چیزی بود که نمی‌گذاشت حتی ‏برای یک شبانه‌روز خانه‌ی ما در تهران را تاب بیاورد. آخرین باری که آمد تهران خانه‌مان به یک شبانه‌روز هم نکشید. ‏گفت من را ببرید. هوای نفرت‌انگیز زمستان تهران را به هیچ وجه تاب نیاورد. ‏

مامان گفت حالش خیلی بد است. نصفه‌شب راه افتادیم. ساعت 12 شب. و کله‌ی سحر رسیدیم. هوشش به‌جا بود. تا ‏آخرین لحظه هم هوشش به‌جا بود. می‌شناخت. تک‌تک ما نوه‌ها را می‌شناخت. توی خواب و بیداری صدایمان می‌کرد. ‏اول مرده‌های فامیل را صدا می‌کرد. از پدر خودش (بعد از چند دهه هنوز هم پدرش را به یاد داشت و تحت تأثیرش ‏بود...)، تا خواهر و خواهرزاده‌اش... با حال نزارش هنوز هم نگران پذیرایی و چای خوردن ما بود. دست‌ها و پاهایش ‏اگر اجازه می‌دادند باز هم کتری و قوری کوچکش را روی اجاق به راه می‌کرد. استکان‌ها و نعلبکی‌ها را ردیف می‌کرد. ‏اول یک بار با آب جوش استکان‌ها را آب می‌کشید و بعد چای می‌ریخت و توی سینی می‌گذاشت و سینی را هل می‌داد ‏سمت ما. و منی که هیچ‌وقت چای‌خورِ تیر نبوده‌ام، فقط پای بساط چای او دوبله و سوبله چای می‌خوردم... با همان حال ‏نزارش وقتی فهمید دور و برش شلوغ است به مامانم گفت برو از تو کمد قوری بزرگه را بردار. هوشش بود. حواسش ‏بود. نمی‌توانست غذا بخورد. نمی‌توانست سوپ و فرنی و شیر را قورت بدهد. نمی‌توانست قرص‌هایش را بخورد. خونش آن قدر جریان نداشت که سرم بهش وصل کنند. ولی ‏تک‌تک ما را می‌شناخت. شب جمعه‌ای همه جلویش شام خوردیم. دراز کشیده بود. مشد صدیقه پر و بالش را گرفت و ‏او را نشاند که شام‌خوردن‌مان را ببیند. یکهو احوالم را پرسید. گفتم این‌‌جام. لبخند زد. توی آن حال و بی‌حالی لبخند ‏زدنش آخرین تصویر من شد. ‏

فکر می‌کردم تا آخر هفته دوام می‌آورد. فکر می‌کردم اصلاً خوب می‌شود. فکر می‌کردم مثل دفعه‌های پیش است. ‏یعنی چهارشنبه روز هم خودش همین‌جوری فکر می‌کرد. مامانم از مکّه برایش پارچه آورده بود و لباس دوخته بود. ‏هیچ‌وقت نپوشیده بودش. مامان اصرار کرد که لباس نو بپوش. برگشته بود گفته بود شاید دو سال دیگه هم زنده ‏موندم. الآن نیاز نیست... و لباس نوی لعنتی برای همیشه نو ماند... ‏

جمعه عصر ازش خداحافظی کردیم. من امتحان داشتم. می‌خواستم امتحان بخوانم و برای پروژه‌ی کوفتی یک خاکی ‏بر سرم کنم و سه‌شنبه دوباره راه بیفتم به سمتش. خواب بود. چشم‌هایش را باز کرد. وقتی فهمید می‌خواهیم برگردیم ‏تمام نیرویش را جمع کرد و گفت: کجا می‌خواهید بروید؟ اسماعیل گفت فردا برمی‌گردیم. همین‌که فهمید ما ‏می‌خواهیم برویم و هنوز شاکی بود که چرا پیشش نمی‌مانیم برایمان امیدبخش بود. فکر می‌کردیم خوب می‌شود. ‏حداقل فکر می‌کردیم باز هم خواهد بود...‏

نبودیم. لحظه‌ی مرگ پیشش نبودیم. لحظه‌ی خاک کردنش هم نبودیم. نرسیدیم. جمعه برگشتیم و شنبه غروب ‏رفت. تا از تهران لعنتی خارج شویم و با حداکثر سرعتی که ماشین گاز می‌خورد خودمان را برسانیم تمام شده بود. ‏همه‌چیز تمام شده بود...‏

ننه‌جان من آدم معروفی نبود. کار بزرگی که توی کتاب‌ها بنویسند و رسانه‌ها برایش مرثیه‌سرایی کنند نکرد. در ‏توانش نبود. دنیایش کوچک بود. محدود به همان کسانی که روزهای آخر صدایشان می‌زد. حتی تشییع جنازه‌اش هم ‏شلوغ و باشکوه نبود. فقط توی خانه‌ی خودش، توی سرزمین خودش، بی‌هیچ منّتی، بی‌این‌که جوری مریض شود که ‏اطرافیانش به زحمت بیفتند، در عرض 5 روز ذوب شد و رفت... ‏

قسم به دل‌های خسته‌ی خسته‌دلان

مثل مسابقه‌ی درگ 400 متر می‌ماند. رقابت هیجان‌انگیز است. آن‌جا که دو تا ماشین قرار است ‏انتهای قدرت‌شان را به هم نشان بدهند. مسیر یکسان است. شیب و پستی بلندی آن 400 متر ‏برای هر دو یکسان است. فقط نیروی خفته در زیر کاپوت‌شان است که برنده را مشخص می‌کند. ‏دو ماشینی که به نظر هم‌تا می‌رسند. ولی درگ 400 متر است که نشان می‌دهد کدام یک سر ‏است. و بعضی وقت‌ها هم هم‌تا به نظر نمی‌رسند. پورشه‌‌ی میلیارد تومانی در یک سمت است و ‏پراید هاچ‌بک توربوی دست‌ساز در آن سو. به هر حال 400 متر مشترک است و وقتی می‌بینی ‏انتهای آن 400 متر پراید هاچ‌بک توربوی دست‌ساز با اختلاف چند ماشین زودتر به خط آخر ‏می‌رسد، هیجان‌زده می‌شوی. ایمان می‌آوری که نیروی خلاقیّت و نوآوری از سازمان‌یافته‌ترین ‏فنّاوری‌ها هم برتر است...‏

مثل خواندن یک کتاب خیلی خوب با دو ترجمه‌ی مختلف می‌ماند. آن‌جا که لحن‌ها و ‏کلمه‌گزینی‌ها با هم فرق می‌کند. آن‌جا که دیدگاه مترجم‌ها با هم فرق می‌کند. هر کدام از ‏دریچه‌ی جهان خودش آن شاهکار را ترجمه کرده. مثل این می‌ماند که از چند بُعد به یک قضیه‌ی ‏عجیب نگاه کنی و برایت روشن شود. آن وقت است که از مقایسه لذت می‌بری. آن وقت است ‏که قضاوت می‌کنی. در مقام قاضی می‌نشینی و رأی به برتری یک ترجمه می‌دهی... زمینه‌ی کار ‏یکی بوده و همین زمینه‌ی مشترک امکان مقایسه‌ی قدرت دو مترجم در درک و فهم متن را ‏برایت ممکن کرده...‏

شنیدن شعر «قسم به دل‌های خسته‌ی خسته‌دلان» را می‌گویم. شنیدن یک شعر به آوازهای مختلف را می گویم...

خستگی دلچسب این شعر را سه نفر جاودانه کرده‌اند: مرضیه، مهستی و داریوش. مهستی ‏خستگی شعر و آهنگ را درنیافته. شعر را کاباره‌ای می‌خواند و اصلاً دلچسب نیست. کنارش باید ‏گذاشت. ولی آن دو نفر دیگر، خستگی شعر را تا عمق وجود دریافته‌اند. خوب می‌خوانند. آهنگ ‏هم یکی است و تو یک بار با صدای مردانه‌ی داریوش گوش می‌دهی و یک بار با صدای زنانه‌ی ‏مرضیه. غمی شیرین بر دلت می‌نشیند...‏

مرضیه شعر را به شکوهی می‌خواند که داریوش به گرد پایش هم نمی‌رسد. مرضیه شعر را به ‏گونه‌ای می‌خواند که من همان بار اول ویرم گرفت که هم‌خوانی کنم با او. با داریوش فقط ‏می‌شود گوش داد. ولی مرضیه تو را چنان همراه می‌کند که هم‌خوانی می‌کنی... ناخودآگاه با ‏صدایش هم‌صدا می‌شوی. یکهو می‌بینی تو هم داری زمزمه می‌کنی:‏

قسم به دل‌های خسته‌ی خسته‌دلان

قسم به قلب شکسته‌ی خسته‌دلان

به آه بر لب نشسته‌ی خسته‌دلان

که من در این سینه جز غمی آشنا به دل هم‌زبان ندارم

ازو جدا مانده‌ام در این رهگذر ز یارم نشان ندارم...‏

اقتصاد اشتراک‌گذاری

‏1-‏ خیلی وقت‌ها الکی اپلیکیشن اسنپ را باز می‌کنم. درخواست می‌کند که جی‌پی‌است را روشن کنم تا بفهمم کجای ‏شهری؟ با کمال میل قبول می‌کنم. بعد از چند لحظه ابر مبدا روی محلی قرار می‌گیرد که هستم. عموما خانه. بعد ‏نگاه می‌کنم به تعداد اسنپ‌هایی که دور و برم هستند. به ماشین‌هایی که همین دور و بر پارک‌اند یا در حال رفتن و ‏آمدن‌اند. ماشین‌هایی که آماده‌اند تا مقصدم را مشخص کنم و بیایند دنبالم و من را برسانند به جایی که می‌خواهم. ‏با قیمتی کمتر از قیمت آژانس‌ها و تاکسی‌های دربستی. آدم‌هایی که مثل خودم هستند. ساعت‌های مختلف روز ‏امتحان می‌کنم. الان که صبح است، آن ماشینه دارد از چهارراه بالای خانه‌مان دور می‌شود. مسافری را سوار کرده؟ ‏یا که دارد دور دور می‌کند تا آدمی در نقطه‌ای از شهر درخواست ماشین کند و از شانسش او در نزدیک‌ترین محل ‏به آن نقطه باشد؟ تعداد زیادی ماشین در کوچه‌های و خیابان‌های اطراف‌اند. ولی فقط 8-9 تای‌شان برچسب ‏دارند. برچسبی به اسم اسنپ. برچسبی که در واقعیت مشخص نیست. از روی قیافه‌ی ماشین‌ها در خیابان نمی‌شود ‏فهمیدشان. فقط روی نقشه‌ی اپلیکیشن معلوم است. برچسبی که به واسطه‌ی اپلیکیشن به خدمتی واقعی تبدیل ‏می‌شود. نیمه شب هم حداقل 6 اسنپ در حدود خانه‌مان هستند. تا به صبح آماده‌ی مسافر سوار کردن‌اند...‏

‏2-‏ شرکت ‏MTN‏ 20 میلیون یورو برای توسعه‌ی اپلیکیشن اسنپ در سایر شهرهای ایران سرمایه‌گذاری کرد. ‏اپلیکیشنی که فقط در تهران قابل کاربرد بود و 10 هزار راننده و 100 ها هزار مسافر را به هم متصل کرده بود ‏حالا با این سرمایه‌گذاری عظیم می‌رود که در شهرهای دیگر ایران هم قابل اجرا بشود. ‏

خبرش برایم جذاب و خوشحال‌کننده بود. ساز و کار اسنپ جذاب و جالب است. هم از طرف عرضه‌کننده‌های ‏خدمت. همه‌ی کسانی که ماشین زیر پای‌شان است می‌توانند به عنوان راننده در اسنپ درخواست همکاری کنند و ‏به کار مشغول شوند. از آن طرف هم متقاضیان خدمت خیلی به نفع‌شان شده است. در سریع‌ترین زمان ممکن به ‏ارزان‌ترین قیمت به هدف‌شان می‌رسند. این وسط واسطه‌ای به نام آژانس و کمیسیون بالا و دفتر و دستک و مکان ‏خواب برای راننده‌ها و... حذف شده است. حالا دیگر می‌شود گفت سریال آژانس دوستی باید در باب شغلی ‏مربوط به موزه‌ها باشد. تخریبگر بودن نوآوری همین است. ولی چاره‌ی کار مبارزه با آن نیست. ‏

البته از جنبه‌های دیگر هم قابل فکر است. اکثر عرضه‌کنندگان خدمت در اسنپ از ماشین شخصی استفاده می‌کنند. ‏این برای شرکت‌های بیمه خبر خوبی نیست. چون میزان استفاده از یک ماشین برای مصارف شخصی با استفاده از ‏آن به عنوان وسیله‌ی حمل و نقل مسافر خیلی فرق می‌کند. ریسک شرکت‌های بیمه بالا می‌رود. ولی خب... ‏شرکت‌های بیمه در ایران آن قدر عقب مانده هستند که روال قبلی خودشان برای جبران ضرر را ادامه خواهند داد: ‏کم‌فروشی: ندادن خسارت به اندازه‌ی واقعی آن. ‏

‏3-‏ کمی جست و جو که کردم دیگر ایده‌ی اسنپ جدید نیست. اوبر... اصل ایده مال آن‌هاست:‏

‏«اوبر‎ ‎یک سرویس هم‌سفری آنلاین مستقر در‎ ‎سان فرانسیسکو‎ ‎است. اپلیکیشن‎ ‎تلفن هوشمند‎ ‎به طور خودکار ‏مسافرین را با نزدیک‌ترین راننده مرتبط می‌سازد و موقعیت مسافر را به راننده می‌فرستد. مشتریان از طریق اپ ‏تلفن تقاضای سواری کرده و موقعیت راننده‌ی خود را ردیابی می‌کنند. رانندگان اوبر از خودروی شخصی خود ‏استفاده می‌کنند. این سرویس در اوت ۲۰۱۶ در ۶۶ کشور و ۵۰۷ شهر در سطح جهان در دسترس است. اپ اوبر ‏به طور خودکار کرایه را محاسبه کرده و پرداختی را به راننده منتقل می‌کند. با افزایش محبوبیت شرکت‌هایی چون ‏اوبر، بسیاری از شرکت‌های دیگر مدل کسب و کار آن را تکرار کرده و این روند به «اوبری سازی» مشهور شده ‏است. در بسیاری جاها آنان مورد حملات شدید صنعت تاکسیرانی قرار گرفته‌اند که آنان را به عملیات تاکسیرانی ‏غیرقانونی، پایین آوردن قیمت و خدمات ناایمن متهم می‌کنند‎.‎‏»‏

در حقیقت اسنپ هم یک اوبری سازی است.‏

اپلیکیشن دیگری وجود دارد به اسم ایر بی‌ ان‌ بی (‏Air BNB‏). مشابه اوبر، فقط در زمینه‌ی خانه و اتاق. مردم ‏اتاق‌های اضافی خانه‌شان، یا طبقات اضافه‌ی خانه‌شان را اجاره می‌دهند. کسانی که قصد اقامت چند ساعته یا چند ‏روزه یا چند ماهه دارند دیگر نیاز ندارند که به هتل‌ها و متل‌ها بروند و پول‌های سرسام‌آور بابت هزینه‌ی اقامت ‏بدهند. به هر شهری که رسیدند می‌توانند اتاق‌های اضافی را پیدا کنند و درخواست اقامت بدهند. صاحب‌خانه هم ‏با توجه به مشخصات پروفایل درخواست‌کننده اگر خوشش بیاید قبول می‌کند. ایر بی ان بی در حال حاضر ‏‏800،000 مکان فهرست شده در 33،000 شهر و 192 کشور دارد.‏

جالب این جاست که مشابه اپلیکیشن ایر بی ان بی را یک شرکت سویسی در ایران اجرا کرده است: ارینت استی ‏‏(‏Orient Stay‏). فقط بدی اش این است که برای توریست‌های خارجی است و اپلیکیشن و سایت برای توریسم ‏ایرانی نه مجوز گرفته و نه طراحی شده. (می‌شود دور زد... اگر صاحب‌خانه آدم مهمان‌نوازی باشد می‌شود از طریق ‏همین سایت باهاش تماس گرفت و اجاره کرد. متن‌ها انگلیسی  است. وگرنه بازار بازار ایران است دیگر.)‏

تسک ربیت‎ ‎‏ (‏TaskRabbit‏) هم اپلیکیشن مشابهی است برای دریافت خدمات خانه‌داری و اسباب‌کشی و تمیز ‏کردن خانه و خریدهای خرد و کارهای یدی. (این را توی ایران هنوز ندیده‌ام یا خبر ندارم از حضورش... هنوز ‏شیوه‌ برای کارهای خدماتی تبلیغات کاغذی و تراکت انداختن در آپارتمان‌ها و آگهی‌های روزنامه برای است... در ‏حالی‌که خدمت‌دهندگان داوطلب خیلی می‌توانند بازدهی بیشتری داشته باشند...)‏

یکی از بدبختی‌ها در ایران نبود مکان برای کارهای گروهی کوتاه مدت است. مثلا دانشجویی و عضو یک گروه ‏‏3-4 نفره تا پروژه‌ای را به انجام برسانید. اگر جنس مخالف در بین‌تان باشد باید عزای مکان بگیرید. در دانشگاه ‏به جز حیاط و فضای باز هیچ مکان مشترک دیگری در اختیارتان قرار ندارد. کتابخانه؟ تفکیک جنسیتی است. بعد ‏مگر می‌شود توی کتابخانه هم‌فکری کرد؟ اتاق‌های مطالعه؟ تفکیک جنسیتی است. فقط هم‌جنس می‌توانید. آن‌ ‏هم همیشه پر است. کافه؟ لعنت به کافه‌های تنگ و تاریک و دودآلود پرسر و صدا. توی کافه‌ها که نمی‌شود ‏تمرکز کرد برای انجام کار. پارک؟ هزار نفر رفت و آمد می‌کنند. خانه؟ اگر خانه داشتیم که در به در مکان ‏نبودیم. یا مثلا قرارهای کاری. جلسات کاری کوتاه مدت. واقعا برای این جور جلسات مکان دردسر است. یک ‏اتاق شیشه‌ای که بشود تویش روی کار و پروژه برای چند ساعت تمرکز کرد. یک اتاق کوچک و ساده که بشود ‏با کم‌ترین هزینه یک جلسه‌ی کاری برگزار کرد. یا مثلا برای مدت یک هفته یا یک ماه برای انجام کاری ‏پروژه‌ای آن را اجاره کرد. و این دقیقا همان چیزی است که اپلیکیشن ‏ShareDesk‏  فراهم می‌کند. اجاره‌ی مکان ‏برای جلسه و قرار کاری... (این هم توی ایران هنوز راه نیفتاده...)‏

‏4-‏ مجموعه‌ی این اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌ها بازارهای جدیدی را ایجاد کرده‌اند. بازارهایی که یک گرایش جدید در ‏اقتصاد را به وجود آورده به اسم «اقتصاد اشتراک گذاری»... ‏

ایران به لطف تحریم‌ها در این زمینه همگام با جهان پیشرفت کرده است. مشابه ای بی و کریگزلیست ما در ‏ایران دیوار و شیپور را داریم. با همان امکانات و همان هوشمندی‌ها. مشابه اوبر، اسنپ را داریم و... ولی نکته‌ی ‏عجیب این است که در ایران هیچ مطالعه‌ای روی اقتصاد به اشتراک‌گذاری صورت نگرفته است. بررسی ساز و کار ‏و مکانیسم‌های درآمدی اسنپ هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است. حالا داده‌کاوی و هزاران نوع حقیقتی که ‏می‌شود از طریق داده‌های بی‌شمار اسنپ و شیپور و دیوار کشف کرد به کنار.... ‏

اقتصاد اشتراک‌گذاری یک گرایش جدید در علم اقتصاد است. یکی از آخرین کتاب‌هایی که در این زمینه چاپ ‏شده محصول انتشارات دانشگاه ام آی تی است: اقتصاد اشتراک‌گذاری. پایان استخدام و ظهور سرمایه‌داری مردم‌ ‏محور. نوشته‌ی آرن سانداراراجان. چاپ 2016.‏

در مورد اقتصاد اشتراک‌گذاری به زبان انگلیسی بیش از 2600 کتاب و 200،000 مقاله نوشته شده است. (به ‏فارسی هنوز هیچ کتاب و مقاله‌ای در این زمینه وجود ندارد...)‏

اقتصاد اشتراک‌گذاری از چه حرف می‌زند؟ پیدایش اقتصاد اشتراک‌گذاری از دو دهه قبل شروع شد. زمانی که ‏سایت‌های ای بی و کریگزلیست به راه افتادند. مردم محصولات خودشان را با این سایت‌ها به اشتراک می‌گذاشتند ‏و از طریق فروش محصولات هر دو سود می‌کردند. ولی این درجه‌ی پایینی از اشتراک‌گذاری بود. اقتصاد ‏اشتراک‌گذاری در اصل با ظهور اپلیکیشن‌هایی چون اوبر و ایر بی ان بی معنای واقعی خودش را پیدا کرد.‏

مثلا در مورد اپلیکیشن اسنپ: موتور محرک این اپلیکیشن کسانی هستند که خودروهای خودشان را در اختیار این ‏اپلیکیشن می‌گذارند. در حقیقت اسنپ در استفاده از آن خودرو با آن‌ها شریک می‌شود. بیش از 10 هزار نفر در ‏تهران ماشین‌های شخصی‌شان را با اسنپ به اشتراک گذاشته‌اند تا کسب و کاری تازه شکل بگیرد. ‏

مثلا در مورد سایت ‏Orient Stay‏ کسانی که خانه‌های‌شان در شهرهای مختلف ایران را برای اجاره گذاشته‌اند با ‏آن سایت شریک شده‌اند. دارایی‌های‌شان را به اشتراک گذاشته‌اند...‏

کتاب آقای ساندراراجان یکی از علمی‌ترین کتاب‌ها در مورد اقتصاد اشتراک‌گذاری است که مجموعه‌ای کارهای ‏پژوهشی اساتید اقتصاد، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و علوم کامپیوتر را گرد هم آورده. این کتاب توضیح می‌دهد ‏که چگونه این شاخه‌ی جدید از اقتصاد در حال تغییر دادن زندگی‌ها و ایجاد سیستم‌ها نامتمرکز در جامعه شده ‏است. آقای ساندراراجان به اقتصاد اشتراک‌گذاری خیلی خوش‌بین است. به نظر او این اقتصاد باعث شده تا مردم ‏به گستره‌ی بزرگی از خدمات با سهولت بیشتر دسترسی داشته باشند و از طرف دیگر بتوانند با اشتراک‌گذاری ‏دارایی‌های‌شان بازارهای جدید را شکل بدهند و درآمد بیشتری را کسب کنند و این باعث افزایش عدالت در ‏جامعه می‌شود. یک موضوع مهم در اقتصاد اشتراک‌گذاری که خیلی هم بحث‌برانگیز شده است و آقای ‏ساندراراجان هم به آن پرداخته مساله‌ی تراست است.‏

مفهوم تراست در اقتصاد سرمایه‌داری جدید نیست. چند قرن است که از آن صحبت به میان است. ‏

تراست‎ ‎از اتحاد چند شرکت که کالایی مشابه به هم تولید می‌کنند و سهم عمده‌ای از‎ ‎بازار‎ ‎را در اختیار دارند به ‏وجود می‌آید. تراست سهام شرکت‌هایی که در آن عضو هستند را به صورت امانت نگه می‌دارد، امّا ‏مالکیت‎ ‎سهام‎ ‎برای خود شرکت‌ها باقی می‌ماند. امّا شرکت‌ها استقلال مالی، فنی و بازرگانی خود را از دست می‌دهند ‏و تمام امکانات و قدرت عمل آن‌ها در تراست متمرکز می‌شود. وظیفه اصلی تراست کنترل امور شرکتهای عضو از ‏طریق کنترل آرای سهامداران آن شرکت‌ها، انتصاب مدیران و اعمال نظارت مرکزی بر امور یکایک آن‌ها است، ‏به نحوی که حداکثر سود تراست حاصل شود و در نهایت این سود میان اعضا تقسیم گردد‎.‎

در مورد اقتصاد اشتراک‌گذاری هم مفهوم تراست عینیت پیدا می‌کند. ولی به شکلی دموکراتیک‌تر. اگر در مفهوم ‏کلاسیک تراست شرکت‌های عضو و کوچک بودند که زیرمجموعه‌ی شرکت‌ بزرگ قرار می‌گرفتند، در این‌جا این ‏مردم هستند که با سرمایه‌های‌شان زیرمجموعه‌ی یک اپلیکیشن قرار می‌گیرند. بازی به نظر برنده برنده می‌آید. ‏ولی تراست همیشه با مفهوم انحصارگرایی عجین بوده و بحث‌های مربوط به انحصارگرایی شرکت‌های اپلیکیشن ‏نگرانی‌ها و بحث‌های زیادی را به دنبال داشته است.‏

به نظرم وقتی شرکتی به نام اسنپ با رشد ماهیانه‌ی 100 درصدی در حال رشد است، حتما باید با همان سرعت ‏مباحث علمی و نظری مربوط به آن هم رشد کند... باشد که این کتاب 204 صفحه‌ای هر چه زودتر به فارسی ‏ترجمه شود.‏

باز هم پراکنده ام

نوشتنی‌ها زیادند و خواندنی‌ها بیشتر. نمی‌دانم به کدام‌شان بپردازم. برای این وبلاگ گاه گداری چیزهای کوتاهی می‌بینم ‏ولی چون باید مقدمه بچینیم رها می‌کنم. خیلی چیزها هستند که کوتاه نوشتن‌شان به سرم می‌زند و رها می‌کنم. نباید ‏پراکنده کار کنم. وقت زیادی برای پراکندگی ندارم. یعنی وقت زیادی نمانده. به حد کافی پراکنده و افشان هستم. ‏

این فیلم پاستیل‌ها عجیب حکایت من است. حکایت همگان است. قشنگ آن تکه‌ی آخرش را دارم هزار نقطه پخش می‌کنم ‏و هیچ شکل و نقشی را رقم نمی‌زنم.‏

یادم باشد آن پرونده خسارت‌های بیمه‌های مهندسی را تکمیل کنم. 3-4 تا داستان دیگر هم مانده. مجموع‌شان کنم و ‏پرونده‌ی بیمه‌های مهندسی را ببندم.‏

یادم باشد از آدم‌های آن چند ماه روایت به دست بدهم. کنش‌ها، چه شد چه نشدها، حلقه‌های رفتاری این آدم‌ها مسلما باید ‏به کلمه‌ تبدیل شوند. وقتی به کلمه تبدیل شوند اشتباهاتم را می‌فهمم و برخوردهای بهینه را یاد می‌گیرم. ‏

از مجلاتی که تورق می‌کنم تکه‌های روایت‌کردنی زیاد است. ‏

کتاب‌های جالبی که چه‌قدر خوب می‌شد کسی به فارسی شیرین تبدیل‌شان می‌کرد. فارسی شیرین، نه فارسی الکن. نه فارسی ‏بدتر از زبان بیگانه. و چه‌قدر شیرین فارسی نوشتن سخت است... حداقل می‌توانم بگویم آرزویم است که کدام کتاب‌ها به ‏فارسی تبدیل شوند.‏

سیاست‌های موازی و کاربردهای‌شان.‏

معنای ‏scale up‏ در زندگی روزمره.‏

گران بودن کتاب‌ها و بی‌پولی.‏

زنان و دخترانی که مرض توی چشم فرو کردن دارند. این که بگویند دارند ارضای‌شان نمی‌کند، دوست دارند توی چشم ‏همه فرو کنند که دارند...‏

جر خوردگی طبقاتی.‏

تئوری پیمان‌ها و...‏

می‌خواهم مجموع‌تر باشم. حداقل تا چند ماه آینده کتاب‌دانم پر است. حسرت داستان نخواندن به دلم هست. ولی چاره‌ای ‏نیست. وقت کم است...‏

روزگار شکست خوردن

مجتبی گفت: حاجی شریفو جدی نمی‌گیری‌ها. درس نمی‌خونی‌ها.‏

گفتم: من جدی گرفته بودم. ولی اونا جدی نگرفته‌ن. سال اول 27 واحد پاس کردم. دیدم مسخره بازیه. کوته فکری می کنن. نمیذارن برم فلان درسو از یه دانشکده دیگه بردارم. زدم زیرش. رفتم ‏سر کار. تو یه سال گذشته 12 واحد پاس کردم فقط. مونده الان پایان نامه و یه درس دیگه.‏

و شریف را هم فرستاده‌ام به همان درکی که دانشگاه تهران را فرستاده بودم. ‏

برای کار جدیدم باید زیاد چیز میز بخوانم. ربطی هم به تحصیلات گذشته‌ام ندارد. عجیب همین است برایم که همیشه ‏کارهایی می‌آیند به سراغم که ربطی به گذشته‌ام ندارند و باید چیزهای جدید یاد بگیرم. توی پرس و جو از گوگل و ‏رفقایش به یک سایت جالب برخوردم: سایتی که محلی بود برای به اشتراک گذاشتن روایت‌های شکست خوردن طرح‌ها و ‏پروژه‌ها. دسته‌بندی داشت بر اساس نوع  پروژه و دسته‌بندی بر اساس واکنش‌های خوانندگان و نظرهایی که پای هر ‏روایت گذاشته بودند. (خیلی دوست دارم نسخه‌ی فارسی همچه سایتی را ایجاد کنم. و البته دسته‌ی شکست در روابط انسانی ‏را هم اضافه می‌کنم...)‏

شکست‌ها مهم‌ترند. موفقیت برای به به و چه چه و لحظاتی روی سن رفتن و جایزه گرفتن است. شکست روایت غالب ‏کارهای بزرگ است. پی در پی شکست خوردن و یاد گرفتن. یادگرفتن مهم‌ترین نکته‌ی شکست‌ها است. آدم‌هایی که ‏شکست‌های‌شان را فراموش می‌کنند دوست داشتنی نیستند. و آن سایت هم برای به یاد سپری شکست‌ها بود.‏

امبرتو اکو یک مصاحبه‌ای دارد که من دوستش دارم. یک جایی وسط مصاحبه برمی‌گردد می‌گوید ادبیات واقعی درباره ی ‏آدم‌های بازنده است. قالب رمان قالبی ست که بزرگ‌ترین‌هایش همیشه روایتگر آدم‌های شکست‌خورده بوده‌اند. ‏داستایفسکی نویسنده‌ی قرون است. و آدم‌های داستان‌هایش... ادبیات را به خاطر همین همیشه باید جدی گرفت. ‏

یک جای دیگری می‌خواندم که قرن بیستم قرن سازمان‌ها و نهادها بوده. قرن آسمان‌خراش‌هایی که میزبان بوروکراسی ‏وحشتناک سازمان‌ها بوده‌اند. سازمان‌هایی که به زندگی بشریت نظم و ترتیب بخشیدند. تامین نیازهای روزمره‌اش را ‏سرعت دادند. برای آدم‌ها شغل فراهم کردند و پول. اما این سازمان‌ها علی‌رغم همه‌ی بخشندگی و فایده‌شان ویژگی‌هایی ‏داشتند: آدم‌ها را محدود می‌کردند. جلوی پرواز فکرها را می‌گرفتند. آدم‌ها باید در قالب‌هایی که برای‌شان تعریف شده بود ‏کار می‌کردند و پول درمی‌آوردند و ارتقای مقام می‌گرفتند و پول بیشتر درمی‌آورند. و این یعنی این‌که بیشتر آدم‌ها در ‏سازمان‌ها به رضایت شغلی نمی‌رسیدند. بیشتر آدم‌ها حسی از معناداری کارشان نداشتند. یعنی این‌که ذهن‌شان هیچ وقت ‏نمی‌توانست پرواز کند. و بقیه‌ی سیستم‌ها هم سازمانی بودند. مدارس و دانشگاه‌ها طراحی شده بودند که مهندسان و ‏کارمندان و مدیران را برای سازمان‌ها تربیت کنند. در حقیقت دانشگاه‌ محلی بود که برای سازمان‌ها کارگر تربیت می‌کرد. ‏حالا این کارگر اسمش مهندس باشد یا کارمند یا مدیر یا تکنسین فرقی ندارد...‏

اما قرن بیست و یکم قرن شکست نهاد و سازمان‌های بزرگ است. زمانه‌ای است که بشر به یک رفاه نسبی رسیده، اما گیج ‏می‌زند. رنج بیشتری می‌کشد. وفور نعمت هست، ولی نعمت‌ها دست آدم‌هایی که می‌خواهند نیست. رفاه بیشتر شده، اما ‏امنیت کمتر شده. نیروگاه‌های بزرگ بیشتر شده‌اند و برق و اینترنت در همه جا هست، ولی تاریکی گسترده‌تر شده. مسائل ‏پیچیده شده‌اند. دوربین‌های کنترل سرعت در همه‌ی جاده‌ها هستند. اما تعداد مرگ و میر ناشی از سرعت‌های غیرمجاز ‏بیشتر شده‌اند. مسائل بشری متناقض‌نماتر از هر وقتی به نظر می‌رسند و سازمان‌ها از قضا سرکنگبین صفرا فزود شده‌اند...‏

و توی این هیر و ویری سیستم‌هایی که برای سازمان‌ها کارگر تربیت می‌کردند کارایی خودشان را از دست داده‌اند... در ‏جهان قرن بیست و یکم، سیستم فلان رشته را بخوانی که مهندس فلان بشوی دیگر کارایی ندارد... ‏

حالا روزگار شکست خوردن است. روزگاری است که باید بنشینی برا ی حل فلان چالش تمام راه حل ‌های موجود را ‏دربیاوری و امتحان کنی و تجربه کنی و شکست بخوری و شکست‌ها را مستند کنی. روزگاری است که ممکن است تو هیچ وقت موفق ‏نشوی، اما شکست‌هایت باعث موفقیت کسی دیگر بشود... و چون قرار است کسی دیگر موفق شود تو نباید شکست‌هایت را ‏احتکار کنی...‏ روزگار غریبی ست.

سیزده نکته در باب خرید ماشین دست دوم

‏1-‏ جوزف آکرلوف یک اقتصاددان آمریکایی است که در سال 1970 مقاله‌ای مشهور در مورد بازار خودروهای دست ‏دوم نوشت. مقاله‌ای که در زمان خودش سه مجله‌ی اقتصادی آن را برای چاپ رد کردند، تا این‌ که مجله‌ی چهارم ‏‏(‏‎ Quarterly Journal of Economics‏) آن را چاپ کرد و به پرارجاع‌ترین مقاله‌ی علم اقتصاد تبدیل شد. ‏مطالعه روی بازار خودروهای دست دوم آمریکا (یا به قول خودشان بازار بنجل‌ها) سال‌ها بعد نوبل اقتصاد را هم ‏برای آکرلوف به ارمغان آورد.‏

ایده‌ی اصلی آکرلوف این بود که وقتی عدم تقارن اطلاعاتی وجود دارد، ممکن است تنها اجناس بنجل و بی‌کیفیت ‏مبادله شوند و بازار برای اجناس باکیفیت ایجاد نشود. ‏

آقای علی سرزعیم ایده‌ی مقاله را در کتاب بینش اقتصادی برای همه این‌طوری‌ها شرح می‌دهد: ‏

‏"فرض کنید عرضه‌کنندگان و متقاضیان زیادی در بازار خودروهای دست دوم حضور دارند. صاحب ماشین بد ‏حداقل 1000 دلار و صاحب ماشین خوب حداقل 2000 دلار برای فروش ماشین خود طلب می‌کنند. خریداران نیز ‏حاضرند برای یک ماشین بد حداکثر 1200 دلار و برای یک ماشین خوب حداکثر 2400 دلار پرداخت کنند. ‏بنابراین، به صورت طبیعی و بر اساس چانه‌زنی باید قیمت برای ماشین بد جایی بین 1000 تا 1200 دلار و برای ‏ماشین خوب بین 2000 تا 2400 دلار تعیین شود. حال مشکل این است که شما واقعا نمی‌دانید کدام ماشین خوب ‏است و کدام بد. به همین دلیل همه عرضه‌کنندگان خودرو می‌توانند تظاهر کنند ماشین آن‌ها از جنس خوب است. ‏اگر فرض یک خریدار این باشد که نیمی از ماشین‌های موجود در این بازار بد و نیم دیگر خوب است باشد، در این ‏صورت وی باید امید ریاضی مبلغ پرداختی را محاسبه کند که برابر است با 1800 دلار. یعنی او حاضر است 1800 ‏دلار بابت یک خودرو بپردازد. اما چه کسی حاضر به فروش در این قیمت است؟ چون 1800 دلار کمتر از 2000 ‏دلار است، قطعا فروشندگام ماشین خوب حاضر به فروش خودروی خود نیستند، اما فروشندگان خودروی بد که از ‏کیفیت بد خودروی خود اطلاع دارند حاضرند آن را بفروشند.خریداران نیز می‌فهمند که تنها فروشندگان ماشین بد ‏ازین قیمت استقبال می‌کنند، بنابراین قیمت خود را به سطح 1200 دلار یا کمتر تعدیل می‌کنند. لذا صرفا ‏خودروهای بد یا بنجل مبادله می‌شوند و بازار برای خودروهای مرغوب شکل نمی‌گیرد. به تعیبر دیگر بازار ‏خودروهای ممتاز شکست می‌خورد. این بیان دیگری است از این مثال که گفته می‌شود جنس بد، جنس خوب را از ‏بازار بیرون می‌کند. ‏

البته روشن است که فرض این نظریه این است که خریدار هیچ راهی برای شناخت کیفیت کالای مورد مبادله ‏‏(خودروی دست دوم) ندارد. در دنیای واقعی، وجود بازار ماشین‌های دست دوم نشان از آن دارد که در عمل ‏خریداران به روش‌های مختلف اطلاعاتی از محصول مورد مبادله کسب می‌کنند و عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش ‏می‌دهند."‏

‏2-‏ این نوشته در مورد جمله‌ی آخر بند قبل است: تجربه‌های من در مورد خرید ماشین دست دوم. ‏

تا به حال سه بار ماشین خریده‌ام. هر سه بار هم دست دوم خریده‌ام. آدم هوسبازی نیستم. با ماشینم دوست ‏می‌شوم. ولی خب، پیش می‌آید که آدم دوست بهتری هم داشته باشد. و خب در دنیای ماشین‌ها سخت است که ‏بتوانی چند تا دوست داشته باشی. باید از دست بدهی و به دست بیاوری...‏

‏3-‏ در بازار دست دوم‌ها چه مدل ماشینی بخریم؟ کدام برند؟ ایرانی یا خارجی؟

این سوال خیلی تخصصی است. هدف از ماشین خریدن چیست؟ عصای دستی برای رفت و آمدهای داخل شهر؟ ‏خوش‌رکابی برای مسافرت و به جاده زدن؟ چشم و هم‌چشمی فامیلی؟ ماشینی برای پز دادن و نشان دادن ‏شخصیت اجتماعی؟ و مهم‌تر از همه چه مقدار بودجه در دست داریم؟

بسته به جواب هر یک از این سوالات گزینه‌هایی روی میز می‌آید.‏

ولی به عنوان تجربه، برای مصارف داخل شهر و مسافت‌های کوتاه، پراید دست دوم عالی است. حتما خوبش پیدا ‏می‌شود. حتی اگر خوب هم نباشد، با کمی خرج خوب می‌شود. (برخلاف انواع پژوها که اگر حال‌شان خوب نباشد، ‏به هیچ وجه حال‌شان خوب نخواهد شد...)‏

و بین ماشین ایرانی صفر کیلومتر و ماشین خارجی دست دوم هم قیمت... با تقریب نسبتا خوبی می‌شود گفت ‏ماشین خارجی دست دوم از ایرانی صفر کیلومتر بهتر است. بسته به شخصیت دارد البته. بعضی‌ها هستند که ‏کوچک‌ترین عیب و ایرادی در ماشین را برنمی‌تابند. حوصله ندارند، دگمه‌ی نگه‌دارنده‌ی نرگی روی کمربند ایمنی ‏ماشین‌شان که شل شده، بدوزند. حوصله ندارند بالابر شیشه ماشین که موتورش سوخته عوض کنند، حوصله ندارند ‏پیچ زیر اگزوز را سفت کنند تا دیگر صدا ندهد. این عیب و ایرادها در ماشین‌های دست دوم هست... ایرادهایی ‏که رفع کردن‌شان هزینه‌ای ندارد. فقط کمی حوصله می‌خواهد. و کسی که حوصله‌اش را ندارد... همان صفر ‏کیلومتر بخرد و بعد به خاطر شل بودن لول دنده‌های ماشینش برود ساعت‌ها در صف خدمات پس از فروش ‏بایستد بهتر است...‏

‏4-‏ ماشین دست دوم را از چه کسی بخریم؟ آشنا یا غریبه؟ آگهی یا نمایشگاه؟

خیلی‌ها برای خرید ماشین دست دوم به سال ساخت و کیلومتر ماشین نگاه می‌کنند. ولی این اصلا معیار خوبی ‏نیست. ماشینی که 100 هزار کیلومتر در جاده با سرعت متوسط 80-90 کیلومتر کار کرده، هزار برابر بهتر است ‏از ماشینی که 10 هزار کیلومتر در ترافیک شهری رانده. دنده یک قاتل ماشین است. فشاری که در دنده یک بر ‏موتور ماشین می‌آید، دقیقا برابر است با فشاری که در ماکزیمم سرعت بر آن وارد می‌آید. اصلا آن عقربه سرعت ‏سنج ماشین قرینه است. سرعت 0 تا 10 همان مقدار ماشین را فرسوده می‌کند که قرینه‌اش در آن طرف سرعت ‏وسط....‏

برای من مهم این است که ماشین دست چه کسی بود. کیلومتر و مدل برای دلال‌ها است...‏

دو دسته آدم هستند که ماشین را فرسوده می‌کنند: آدم‌های هیجانی و آدم‌های بیش از حد آرام. آدم‌های هیجانی، ‏ناگهانی گاز می‌دهند. ناگهانی شتاب می‌گیرند. در دورهای بالا رانندگی می‌کنند. بالا و پایین زیاد دارند و این یعنی ‏یک نمودار خط خطی. و آدم‌های بیش از حد آرام: همیشه دور موتور ماشین‌شان در دور مرده به سر می‌برد. ‏دوست ندارند صدای موتور را بشنوند و همین حرکت در دورهای مرده همان بلایی را سر موتور ماشین می‌آورد که ‏حرکت در دورهای بالا.... دورهای ایده‌آل برای ماشین‌ها، دورهای متوسط اند...‏

برخلاف خیلی‌ها به نظر من ماشین دست دوم را باید از آشنا خرید. از کسی که بتوانی بفهمی چطور رانندگی ‏می‌کرده و چه‌قدر به ماشین رسیده. یا حداقل یک واسطه‌ی آشنا وجود داشته باشد. خریدن از غریبه‌ها کار را ‏سخت می‌کند(شناختن آدم‌ها از شناختن ماشین دست دوم به مراتب سخت‌تر است!). و خریدن از نمایشگاه‌دارها... ‏اصلا حرفش را نزن که قالتاق صفت برازنده‌ی دلال‌های ماشین است.‏

‏5-‏ رینگ اسپورت نخرید.‏

ماشین‌ رینگ اسپورت و بزک شده، نماد آدم هیجانی است. و نماد پنهان‌کاری. اگر ماشین به خودی خود ارزشی ‏داشت، طرف برنمی‌داشت بزک دوزک کند. رینگ اسپورت یعنی که یک چیزهایی این وسط دارد پنهان می‌شود. ‏موتوری که سرسیلندر چسبانده، موتوری که سوپاپ ترسانده، موتوری که روغن می‌سوزاند، موتوری که... حتما ‏این طور نیست‌ها. ولی رینگ اسپرت خیلی وقت‌ها بو می‌دهد...‏

‏6-‏ تصادف گلگیر و در مهم نیست. اصلا گلگیرها را می‌توان جزء قطعات تعویضی به حساب آورد. خودتان را با لمس ‏کردن گلگیرها و درها منتر نکنید. برای ماشین دست دوم تصادف از جلو و سقف مهم است. ‏

کاپوتی که جمع شده و بعد صافکاری شده یک علامت بد است. این یعنی که موتور هم آسیب دیده، این یعنی که ‏شاسی ماشین هم تکانی خورده... یا رادیاتوری که فابریک ماشین نیست... این‌ها علامت‌های خوبی نیستند. ‏

به نظر من مهم‌ترین چیز در خرید یک ماشین دست دوم موتور ماشین است. قلب تپنده‌ای که قرار است لذت ‏رانندگی را به شما بچشاند. اگر موتور چیزی باشد غیر از آن سیستم هماهنگ اولیه، علامت خوبی نیست.‏

و سقف هم که معلوم است، ماشینی که سقفش رنگ تصادف به خود دیده یعنی که چپ کرده. و ماشین چپی... ‏

تصادف از عقب هم مهم است. ولی به شخصه برای من نه. برای کسانی که می‌خواهند ماشین‌شان تمیز باشد ‏تصادف از عقب هم مهم است. مثل گلگیر و در. ولی به نظر من نباید سخت گرفت... موتور ماشین از همه چیز ‏مهم‌تر است. مگر این‌که کامیونی از عقب چنان به ماشین زده باشد که نصف ماشین جمع شده باشد. که در این ‏صورت سقف هم مرود عنایت قرار می‌گیرد و حکم ماشین چپی را پیدا می‌کند!‏

‏7-‏ پشت فرمان بنشینید و برانید.‏

ماشین سرحال خودش را توی جاده نشان می‌دهد. بعد از 50 کیلومتر رانندگی در جاده است که عیار ماشین دست ‏آدم می‌آید. وقتی که سربالایی‌ها را می‌رود و توی سبقت شتاب می‌گیرد معلوم می‌شود که نسبت به هم‌پالکی‌هایش ‏چند مرده حلاج است...(هم‌پالکی‌ها مهم اند ها... از پراید انتظار نداشته باشید که توی سربالایی یک 405 را لوله ‏کند!) این سخت است. باید طرف آشنا باشد تا بگذارد تو 50 کیلومتر تو جاده برانی.‏

ولی مسافت کوتاه را می‌شود تجربه کرد. اگر ماشینی را که می‌خواهید بخرید خوب می‌شناسید خودتان برانید. اگر ‏نه، حتما کسی را که تجربه‌ی نشستن پشت 5 تا ماشین مثل آن را دارد همراه ببرید.‏

‏7-1 گاز بدهید و به همراه‌تان بسپرید که لوله اگزوز را نگاه کند. دود آبی نباید خارج شود. حتی به اندازه‌ی ‏اپسیلون گرم... ‏

‏7-2 گاز بدهید و شتاب بگیرید. اگر خوب شتاب نگرفت، شمع و سیستم احتراق، تعویض لازم است یا شاید ‏مشکلاتی جدی‌تر.‏

‏7-3 توی سربالایی گاز بدهید و شتاب بگیرید. اگر ماشین به نسبت هم‌نوعانش لش بود، دیسک و صفحه‌اش نیاز ‏به تعویض دارند. دیسک و صفحه هم ارزان نیستند... یا شاید مشکلاتی جدی‌تر.‏

‏7-4 گاز بدهید و با دور بالا سرعت را به 90-100 برسانید. اگر در این سرعت‌ها فرمان لرزید، پلوس‌ها درد و ‏مرض دارند و باید عوض شوند.‏

‏7-5 گاز بدهید و در سرعت 50-60 در یک خیابان صاف و بدون شیب و انحنا و مستقیم، فرمان را رها کنید. نباید ‏به یک سمت کشش داشته باشد. باید مستقیم برود. اگر نرفت، سیستم جلوبندی و فرمان مشکلی دارد. ‏

‏7-6 دور یک فرمان بزنید. طوری که فرمان تا ته چرخانده شود و حین دور زدن دیگر تمام چرخیده باشد... اگر ‏صدای ترتر یا تق تق شنیدید، صدای خطرناکی است. پلوس‌ها مشکل دارند و باید حتما عوض شوند. و اگر عوض ‏نشوند در سرعت‌های بالا ممکن است شما را به کشتن بدهند.‏

‏7-7 ترمز بگیرید. با سرعت‌های مختلف. اگر عملکرد ترمزها درست و درمان نبود، لنت ترمز باید عوض شود.‏

‏7-8 آیا مثل هم‌پالکی‌هایش گاز می‌خورد یا ضعیف‌تر است؟ این سوال را فقط کسی می‌تواند جواب بدهد که ‏تعداد زیادی از آن نوع ماشین را سوار شده باشد. سوالی بس مهم!‏

‏8-‏ کاپوت ماشین را بالا بزنید. ‏

اگر موتور زیادی تمیز بود و همه چیز برق می‌زد(با گازوئیل موتور را برق می اندازند!)، حکم رینگ اسپرت را دارد! موتور بعد از چند سال کار باید کمی خاک و خلی باشد. به زیر کاپوت نگاه کنید و ببینید ‏چیزی به آن فواره نزده؟ روغنی که با شدت به کاپوت خورده باشد یا آبی که نمد زیر کاپوت را پاره کرده باشد یا ‏‏... آب روغن ماشین را نگاه کنید. کمک‌فنرها را نگاه کنید.‏

‏9-‏ صندوق عقب را باز کنید.‏

زاپاس و جک‌ها و آچارها سر جای‌شان هستند؟ زاپاس را بردارید و به کاسه‌ی زیر زاپاس نگاه کنید. زنگ زدگی ‏دارد یا نه؟ نباید داشته باشد. زیر‌پایی‌های توی کابین را هم بردارید و به زیر نگاه کنید. نباید اثری از زنگ‌زدگی یا ‏پوسیدگی وجود داشته باشد...‏

‏10-‏‏ کاسه‌‌چرخ‌ ماشین‌ها بعد از 10-11 سال کار گود می‌کند. ‏

برای چک کردن کاسه چرخ‌ها باید لاستیک‌ها را باز و بسته کرد که خارج از حوصله است. گود بودن کاسه‌چرخ‌ها ‏به خودی خود بد نیست. فقط اگر کاسه چرخ گودشده ترک‌های ریز داشت، باید حتما عوض شود... ممکن‌ است ‏بعد از خریدن ماشین متوجه این نکته شوید!‏

‏11-‏ ماشین‌های شناسنامه‌دار...‏

از آن‌جا که من معمولا با ماشینم دوست می‌شوم، برایش شناسنامه درست می‌کنم. هر گونه تعویض و تعمیری را ‏در این شناسنامه ثبت می‌کنم. این‌که چه کیلومترهایی روغن موتور عوض کرده‌ام، چه کیلومتری فیلتر هوا عوض ‏کرده‌ام، چه کیلومتری تسمه دینام، چه کیلومتری تسمه هیدرولیک، چه کیلومتری تسمه تایم، چه کیلومتری ‏پلوس عوض کرده‌ام. چه کیلومتری پمپ هیدرولیک عوض کرده‌ام... همه‌ی این‌ها را ثبت می‌کنم.‏

اگر فروشنده همچه اطلاعاتی را در اختیارتان قرار داد و مشخص بود که تعویضی‌های ماشین را کی انجام داده و ‏کدام‌شان به موعد نزدیک است، یعنی که طرف از آن‌هاست که باید ماشین ازشان بخری. حداقلش این است که ‏اگر مشکلی پیش آمد، می‌دانی که از کدام نقطه است. از عوض نکردن کدام تسمه است... این خودش خیلی ‏است...‏

‏12-‏ چراغ‌ها را می‌شود به راحتی عوض کرد. آینه را هم... این‌ها خرده‌کاری‌ها هستند.‏

‏13-‏ هیچ‌ وقت تمام سرمایه‌تان را خرج خرید خود ماشین و کارهای ثبتش نکنید. همیشه یک میلیون یا دو میلیون ‏تومان از سرمایه‌تان را برای تعمیرات احتمالی ماشینی که خریده‌اید کنار بگذارید. من بهش می‌گویم هزینه ‏بالاسری. وقتی این هزینه را نگه می‌داری، اگر اتفاقی افتاد حرص نمی‌خوری که چه ماشین بدی خریده‌ام و چه‌قدر ‏باید پول بابت تعمیرش بدهم.اگر هم اتفاقی نیفتاد، این مبلغ قشنگ سود خرید ماشین دست دوم است...‏

گوساله، مگه کوری؟!

‏1-‏ داشتم به چند ویدئوی تد در مورد ماشین‌های آینده نگاه می‌کردم. ‏

کار گوگل در زمینه‌ی خودروهای بدون راننده و ارائه‌ی 5دقیقه‌ای سباستین ثرون. ‏

حاصل کار بر و بچه‌های دانشگاه استنفورد که خودروی بدون راننده‌شان 3 میلیون مایل ( 4 میلیون و 800 هزار ‏کیلومتر) جاده‌های مختلف را بدون مشکل رانده بود و نتیجه‌ی کارشان اعجاب‌برانگیز بود. ماشینی که اشتباهات ‏احمقانه‌ی آدم‌ها حین رانندگی را مرتکب نمی‌شد و همیشه عاقلانه می‌رفت...‏

و بعد به ویدئوی پاتریک لین نگاه کرده بودم: دوراهی‌های اخلاقی ماشین‌های بدون راننده. چند مساله‌ی جالب در ‏مورد اخلاق ماشین‌های بدون راننده مطرح کرده بود که تمام تلاش‌های و اعجاب‌های دو ویدئوی قبلی را در ذهن ‏آدم چالش‌برانگیز می‌کرد.‏

هر سه ارائه عالی بودند. چه تصاویر خودروی بدون راننده‌ای که جاده‌ها و خیابان‌ها را زیر چرخ‌هایش در ‏تمیزترین شکل ممکن طی می‌کرد و حواسش به همه چیز بود. و چه مسائل اخلاقی این ماشین‌ها... این که در همه‌ی ‏زمینه‌ها اخلاق هم در نظر گرفته می‌شود و به مسائل اخلاقی هم فکر می‌کنند برایم دوست داشتنی بود. ‏

‏2-‏ هدف همه‌ی داستان‌های ماشین‌های بدون راننده کم کردن تلفات انسانی در تصادفات جاده‌ای و شهری است. ‏چیزی که ایرانی‌ها در آن سرآمد کشورهای دنیا اند...‏

‏3-‏ می‌گویند ایتالیایی‌ها بین کشورهای اروپایی خیلی شبیه ایرانی‌ها هستند. از نظر اخلاقی و رفتاری.‏

یک کلیپی را دیدم برای یکی از شهرهای کوچک ایتالیا: شهر کاردیتو. فوق‌العاده بود. قشنگ یک فیلم داستانی ‏بود.‏

با موبایل فیلم گرفته بودند. از زاویه‌ی بالکن یک کوچه‌ی نسبتا تنگ. یک فیات 500 جمع و جور که بدترین ‏حالت را برای دور دو فرمان در آن کوچه‌ی تنگ انتخاب کرده بود: هم جلویش ماشینی پارک بود و هم عقبش. ‏پیرمرد با سعی و تلاش فراوان زور می‌زد که دور دو فرمان بزند. چرا کمی جلوتر نرفته بود که دور زدن راحت‌تر ‏بود؟! موقعیت احمقانه‌ای بود. به لطف سنسورهای سپر جلو و عقب فیات 500 تا مرز کوبیدن به درهای ماشین‌های ‏عقب و جلو می‌رفت ولی تصادف نمی‌کرد. ‏

موقعیت آن‌جا دراماتیک شد که یک ماشین ازین طرف کوچه و یک ماشین از آن طرف کوچه آمدند و دو طرف ‏فیات 500 گیر کردند. پیرمرد راننده کوچه را بسته بود. دو تا ماشین‌ها چند بوق کوتاه زدند و بعد منتظر شدند. ‏

چند عابر پیاده آمدند و به موقعیت کمیکی که فیات 500 در آن گیر کرده بود نگاه کردند. یک پیرزن شروع کرد ‏به غر زدن. ولی هیچ کس عصبانی نشد. 2-3 نفر از عابران شروع کردند به فرمان دادن به پیرمرد برای این که ‏سریع‌تر دور بزند. ولی با 10 بار جلو عقب شدن هم فیات نمی‌توانست از آن مخمصه بیرون بیاید.‏

موقعیت کمیک‌تر شد. 4 تا موتور 1000 گنده با سرنشین‌های اسپورت و عشق سرعت و سیاه پوش سر و کله‌شان پیدا شد. ‏آن‌ها از موتورهای‌شان پیاده شدند و شاکی شدند که چرا کوچه بسته است. ولی هیچ کس با پیرمرد دعوا نکرد.‏

بعد از موتورسوارها یک دسته‌ی مذهبی از اهالی کلیسا به سردستگی کشیشی پیدا شدند و در ترافیک حاصل از ‏دور هزار فرمان فیات 500 گیر کردند. کشیش علامت را به پلیسی که آمده بود داد و رفت سراغ فیات 500 و ‏شروع کرد به فرمان دادن به پیرمرد. و مثل چی هم مراقب بود که پیرمرد یک وقت به ماشین جلویی و عقبی نزند ‏و نمالد...‏

قیامتی شده بود. ولی هیچ کس دعوا نمی‌کرد. پیرمرد اصرار داشت که در وحشتناک‌ترین موقعیت ممکن دور بزند ‏و بقیه همه می‌خندیدند و سعی می‌کردند که کمک کنند تا به هدفش برسد. بالاخره بعد از 30 -40 بار تلاش ‏پیرمرد موفق به دور زدن شد.‏

هیچ کس عصبانی نبود. همه برایش دست زدند. موتورسوارهای ترسناک به پیرمرد یک شاخه گل دادند... هیچ ‏کس با پیرمرد دیوانه دست به یقه نشد. همه سعی کردند او هر چه زودتر از آن مخمصه بیرون بیاید...‏

‏4-‏ مترو سوار شده بودم. خلوت بود. متروی خلوت جولانگاه دست‌فروش‌ها است. دستفروش‌های مترو بازاریاب‌های ‏خوبی هستند. می‌دانند که چه چیزی کی مشتری دارد. ماه مهر نزدیک است و پسر دست‌فروش دفتر 60 برگ و ‏‏100 برگ می‌فروخت. یک کیسه‌ی بزرگ دفتر داشت که به دنبال خودش می‌کشید و آرام تبلیغ می‌کرد. جوری ‏که وقتی از جلویم رد شد من نفهمیدم و حواسم از کتابی که می‌خواندم پرت نشد. یکهو دیدم صدای داد و بی‌داد ‏می‌آید. ردیف بعد از ما بود. پسر دست‌فروش ایستاده بود و نگاه می‌کرد فقط. صورتش قرمز شده بود. جوانکی که ‏نشسته بود داشت بهش فحش می‌داد.‏

‏-‏ گوساله، مگه کوری؟ هی می‌ری می‌یای هی این خورجینتو می‌زنی به پام بیدارم می‌کنی. ‏

صدایش را بالا برده بود و فحش می‌داد. ازین شاکی بود که چرا دست‌فروش او را از خواب ناز بیدار کرده است.‏

دست‌فروش زور می‌زد که چیزی نگوید. فقط گفت: خب سنگینه. بیا خودت بلند کن ببین می‌تونی...‏

جوانکی که نشسته بود دست بر دار نبود. بلند شد و کیسه‌ی دفترها را بلند کرد. پیدا بود که سنگین است. پیدا بود ‏که زور زد تا بلندشان کند. بلند کرد و بعد پرت کرد روی زمین.‏

پسر دست‌فروش باز هم چیزی نگفت. به ایستگاه رسیده بودیم. سریع پلاستیک سنگین دفترها را بلند کرد و از ‏قطار پیاده شد و رفت نشست روی صندلی ایستگاه...‏

‏5- ایرانی‌ها شبیه ایتالیایی‌ها نیستند. حس طنز ایتالیایی‌ها...‏

‏6-‏ دوای درد مرگ و میرهای جنگجویانه‌ی ایرانی‌ها در تصادفات رانندگی به نظرم خودروهای بدون سرنشین نیست. ‏ویدئوهای تد برای ما مثل فانتزی می‌مانند. یک دنیای خیالی دوست‌داشتنی را می‌سازند. فقط همین... به نظرم ‏خودروهای بدون سرنشین و بحث‌های اخلاقی بعد از آن فراتر از حد و حدود جامعه‌ی ایران است. ‏

به نظرم یک سری مقدمات وجود دارد که همان‌ها را هم بلد نیستیم. ‏

مهربانی از خصوصیات فطری نژاد آدمیزاد است. دوست داشتن هم‌نوع هم همین‌ طور... داستان ما سخت تر ازین حرف هاست و بدی اش این است که از بس مشکلات ابتدایی است، حل کردن شان و پیش بردن شان هیچ نکته ی دراماتیکی ندارد...

تابش نور نارنجی عصر تابستان

رفتم باغچه‌ی توی حیاط را آب دادم. دیدم هیچ کدام از همسایه‌ها نیستند. نه ماشین‌های‌شان هست و نه پنجره‌های‌شان باز ‏است. رفته‌اند همه. توی ساختمان من تنها ام. یک لحظه دلم گرفت. بعد سرگرم آب دادن شدم. 4-5تا گلدان شمعدانی ‏داریم. یک جور گل هم داریم که اسمش را بلد نیستم. بوته‌ای است و گل‌های ریز قرمز خوشگلی دارد. شمعدانی‌های ما ‏برگ‌های‌شان سفید شده است. آفت است؟ دو سه روزی است که غروب‌ها می‌روم آبیاری باغچه. خیلی دارد خوشم می‌آید. ‏‏3 تا گلدان کاکتوس هم داریم. گلدان یکی‌شان کتری است. ابتکار مامان به تقلید از زن‌دایی. کتری درب و داغان را برداشت ‏سوراخ سوراخ کرد تویش کاکتوس کاشت. کاکتوسه مثل چی بزرگ شده. آن قدر بزرگ که تاب سیخ ایستادن را ندارد و کج ‏شده. بوته‌های فلفل سبز هم هستند. هنوز مانده تا گل بدهند. فلفل سبزها را دوست دارم. تند نیستند. خوشمزه‌اند. ‏امیدوارم زودتر گل بدهند و به بار بنشینند. درخت انجیر را سه بار آب می‌دهم. مامان گفته زیاد آبش بده. ریشه‌اش توی ‏زمین است و به اندازه‌ی دو تا موزاییک فقط از کف حیاط آمده بیرون. فضای تنفسش به نظرم کم است. هی چال دورش را ‏پر می‌کنم و می‌روم سراغ بقیه و برمی‌گردم دوباره چال را پر آب می‌کنم. ولی خوب محصول داده. تمام شاخه‌هایش پر است ‏از انجیر. می‌روم آن‌طرف حیاط. درخت خرمالو را آب می‌دهم. محصول نمی‌دهد. نمی‌دانم چرا. الان دو زمستان است که در ‏این آپارتمانیم. ولی محصول نداده. آن طرف درخت انگور است. برگ‌هایش رو به زوال و پژمردگی‌اند. انگار کن یک پاییز ‏زودرس. محصولش را داده. میوه‌هایش را چیده‌ایم و انگار ناراحت شده است... انگورش خوشمزه است. شیرین نیست. ‏کم‌شیرین است. بابا چید و بین همسایه‌ها تقسیم کردیم. 10کیلویی انگور داد برای ما... آبش می‌دهم. دوست ندارم ‏برگ‌هایش این جوری زرد و پژمرده باشند... بعد از ردیف گل‌های شمعدانی و یک سری گلدان گل هم داریم که اسمش را ‏نمی‌دانم. فقط برگ‌اند. برگ‌های دراز سبز انبوه. به نظرم سگ‌جان ترین گل‌های این باغچه‌اند. چون از خانه قبلی آورده‌ایم. ‏دوست‌شان ندارم. نظم ندارند. همین‌جور برگ سبز تو هم تو هم. برگ‌های دراز... آن گوشه درخت انار است. محصول داده. ‏هنوز انارهایش کوچک است. زیاد آبش می‌دهم. دوست دارم انارهایش بزرگ‌تر شود... ولی چه فایده؟ انارهایش ترش ‏است. نمی‌شود خورد. مامان بلد است ازشان بهره‌برداری کند... رب انار درست می‌کند فکر کنم باهاشان به وقتش... ولی ‏تعداد انارها آن قدر نیست که رب انار شود. انار ترش‌های حیاط خانه‌ی بابابزرگم توی شمال انبوه‌اند. وقتش که شد 10-‏‏12کیلویی محصول می‌دهد. توی تهران زیاد پرمحصول نیست... برمی‌گردم دوباره انجیر را آب می‌دهم. بعد شیر آب را ‏می‌بندم و نگاه می‌کنم به تصویر تاریک‌شونده‌ی ساختمان در نور غروب.‏

به انجیرها نگاه می‌کنم. تو دلم بهت می‌گویم انجیرهای خانه‌ی ما خوشمزه‌اند. پرشیرین نیستند. نگاه کن. این یکی زیادی ‏رسیده. ترکیده. چهارپر شده. سبزی پوستش، سفیدی گوشتش و قرمزی گوشت درونش... ولی این یکی... عالی است. بگذار ‏بچینم. و می‌چینم و همان لحظه پوست می‌کنم می‌خورم. من حوصله‌ی انجیر پوست کردن را دارم. این‌هایی که سعی می‌کنند ‏انجیر را با دندان‌های‌شان از پوستش جدا کنند خیلی تنبل‌اند. انجیر خوردن برای خودش آیینی دارد... خوشمزه است. ‏کم‌شیرین است. شکل شکم انجیر واقعا عجیب غریب و دوست داشتنی است... فقط بدی اش این است که اگر چند تا بخورم ‏عزلت‌نشین دستشویی باید بشوم....‏

و بعد یکهو دلم می‌گیرد. درخت انجیر، خیلی انجیر دارد. هنوز همه‌شان نرسیده‌اند. ولی این دو سه روزه می‌بینم که دانه دانه ‏می‌رسند... من تنهایی نمی‌توانم این همه انجیر بخورم. توی خانه هم هیچ کس نیست... دلم می‌خواهد انجیرها را پخش ‏کنم... اگر نچینم‌شان مثل آن یکی که روی شاخه زیادی رسیده بود می‌شوند. انجیری که زیاد می‌رسد، از کونه می‌ترکد. بعد ‏به چهار قسمت مساوی هم می‌ترکد. قرمزی توی انجیر را که می‌بینی دلت کباب می‌شود که نعمت خدا حرام شده... حتی ‏گنجشک‌ها هم سراغش نمی‌آیند... می‌گویم اگر...‏

و بعد ترسم می‌گیرد: نشوم مثل این درخت انجیر؟ نشوم مثل انجیرهایی که کسی نیست تا بچیندشان و آن طوری می‌ترکند ‏و قرمزی‌شان حرام می‌شود؟

دارم تعلل می‌کنم. می‌دانم که دارم لفتش می‌دهم. توی همه چیز دارم وقت تلف می‌کنم. و در نارنجی نورهایی که از ‏شیشه‌های ساختمان‌های بغلی و روبه‌رویی به من منعکس می‌شد ازین دانستن رنج کشیدم..‏

دوست سفر کرده

در و بی‌در حرف می‌زدیم. بعد از دو سال دوری از این شهر، چاک‌عیان شدن زنان این شهر(مانتوهای جلو باز) برایش ‏شگفت‌انگیز بود. من گفتم قبلا خیال‌انگیز بودند زنان این دیار. این روزها زنان این شهر یک عمر دروغ شنیدن در مورد ‏بدن‌های‌شان را به رخم می‌کشند. همین ساپورت‌ها را هم اگر بگذارند کنار دیگر جذابیتی باقی نمی‌ماند. و خنده رفت.‏

گران بودن غذاها و خوردنی‌ها هم برایش عجیب می‌نمودند. در ناف کاپیتالیسم و انسان گرگ انسان هم سیر کردن شکم ‏این قدر سخت نیست. نسبتی از درآمد متوسط که صرف سیر کردن آن خندق بلا می‌شد، غیرقابل قیاس بود و من یادم آمد ‏که از ابتدای سال 1395 خریدن هر گونه نشریه و مجله‌ای را کنار گذاشته‌ام.‏

غبطه خوردم به آهسته پیوسته رفتنش. این ویژگی شخصیتی‌اش برایم ستایش برانگیز بود. از همان سال‌های اول دانشجویی ‏برایم اسطوره‌ی گوش دادن و آهسته پیوسته رفتن بود. خوب گوش می‌کرد. علاقه‌هایش را سوال می‌کرد و می‌پرسید و ‏آن‌قدر گوش می‌داد که انبان تجربه‌های طرف مقابل را از آن خود می‌کرد. و بعد تصمیم می‌گرفت که کوره‌راهی را در پیش ‏بگیرد. کوره‌راهی که سخت طولانی و کم‌رهرو می‌نمود. ولی او رفت. آهسته و پیوسته. بی تغییر دادن مسیر. ادامه داد و ادامه ‏داد. تا به بلندایی رسید که این روزها برایم دور به نظر می‌رسد... حال از اتوبان‌ها و ماشین‌ها و فرآیند مسافرتی دو هفته‌ای ‏به دیارش هر چه سوال کنم، باز هم انگار دیر شده‌ام... منی که برای آرام دل داشتن هنوز زیگزاگ می‌روم و قیقاج رفتن ‏جزئی از وجودم شده‌ است انگار.‏

یک جایی برگشت گفت برای مدت 2 سال دانشگاه‌مان رشته فلسفه علم را راه انداخته بود.‏

گفتیم چه جالب.‏

بعد گفت: ولی بعد از 2 سال رشته و دپارتمان را برچید.‏

گفتیم: چرا؟

گفت: گفتند که چون ما نمی‌توانیم شغلی را در آینده برای همه‌ی فارغ‌التحصیلان این رشته تضمین کنیم، از ارائه‌ی آن ‏معذوریم.‏

گریبان دریدم و گفتم که چند بار دیگر جمله‌ی آخرش را تکرار کند.‏

از کعبه های واجب عالم...

1- "شکسپیر و شرکا در منتهی الیه چپ ساحل چپ رود سن قرار گرفته است. مغازه آن قدر به سن نزدیک است که وقتی در ‏آستانه‌ی ورودی آن می‌ایستی، اگر هسته‌ی سیبی را خوب پرتاب کنی به راحتی در رودخانه می‌افتد. همین درگاهی دید ‏بی‌نظیری به ایل دولسیته دارد و از آن می‌توانی کلیسای جامع نوتردام، بیمارستان هتل دیو و ساختمان‌های با ابهت مقر اصلی ‏پلیس را خوب نظاره کنی‎.‎

نشانی دقیق کتاب‌فروشی این است: شماره 37 خیابان بوشری...  کتاب‌فروشی در آن قسمت بوشری است که نزدیک خیابان ‏سن‌ژاک است و به لطف تصادفی عجیب در برنامه‌های شهرسازی، فقط در سمت جنوبی آن ساختمان وجود دارد و دید عالی ‏کتاب‌فروشی هم به همین خاطر است‎.‎

این سر خیابان مخصوص پیاده‌هاست، اما این تنها بخشی از دلیل آرامش خاص آن است. یک باغچه‌ی عمومی هم هست که ‏کتاب‌فروشی را از رفت و آمد سریع ماشین‌ها در کی دومونت بلو جدا می‌کندو بعد پیاده‌رو در مقابل شماره‌ی 37 خیابان ‏بوشری پهن می‌شود تا میدانگاهی تقریبا خصوصی برای شکسپیر و شرکا درست شود. گل سرسبد این فضا هم دو درخت ‏گیلاس جوان است، به علاوه‌ی یکی از آب‌خوری‌های سبزرنگ والاس که شاهانه در کناری جا خوش کرده است. همه‌ی ‏این‌ها آرامشی به کتاب‌فروشی می‌دهد که در بحبوحه‌ی جنون و سر و صدای مرکز شهر پاریس تکان‌دهنده است‎." ‎ص53 ‏کتاب شکسپیر و شرکا نوشته جرمی مرسر/ ترجمه پوپه میثاقی/ نشر مرکز

2- "اواخر دهه‌ی 1940 هنگامی که جرج شاهد بازگشت زندگی به پاریس بود، با خود فکر کرد شاید زمان باز کردن ‏کتاب‌فروشی‌ای که همیشه آرزویش را داشته رسیده باشد. اول سعی کرد جایی را در منطقه‌ی هفده پاریس اجاره کند. بعد سعی ‏کرد ملکی را در نزدیکی سن‌ژرمن دپره بخرد. و سرانجام در سال 1951 بو که مغازه‌ی فعلی را در کنار رود سن، آن سوی ‏نوتردام پیدا کرد. این مغازه قبلا خواربار فروشی عربی کوچکی بود، اما صاحبانش با مشکل مالی مواجه شده بودند و از ‏ترس این که طلبکاران ملک‌شان را تصاحب کنند حاضر بودند آن را مفت بفروشند. آن موقع جرج سی و هفت سال داشت و ‏حدود بیست سال بود که داشت بی‌هدف دور خودش می‌چرخید. هر چند پول زیادی نداشت، سهام داشت. سهامی که به ‏توصیه‌ی پدرش خریده بود. خصوصا سهام کمپانی‌ای به نام صنایع فولادی بث. این سهام تنها کمی بیش از دو هزار دلار ‏ارزش داشت، اما برای شروع در پاریس بعد از جنگ کافی بود و بنابراین جرج تصمیم گرفت همه‌ی آن را روی کتاب‌فروشی ‏قمار کند. او مغازه‌اش را در اوت 1951 افتتاح کرد‎.‎

جرج ابتدا کتاب‌فروشی‌اش را لومیسترال نامید که هم اسمی بود که دوس دختر آن زمانش، ژاکلین تران وان را به آن صدا ‏می‌زد و هم اسم باد شدید معروفی که در جنوب فرانسه می وزد. مغازه ی جرج اول کوچک بود، درست نصف طبقه ی ‏اصلی مغازه ی کنونی، اما او بهترین استفاده را از آن می کرد. او بر اساس مرام مارکسیستی "ببخش آن چه را می توانی؛ ‏بگیر آن چه را لازم داری" زندگی می کرد و با همین روحیه بود که کتاب‌فروشی را راه انداخت. از همان روز اول، برای ‏دوستانی که نیاز به جایی برای خواب داشتند تختی پشت مغازه گذاشت، سوپ را برای مراجعان گرسنه آماده و داغ نگه ‏می‌داشت و برای کسانی که نمی‌توانستند پول کتاب‌ها را بپردازند کتابخانه‌ی امانتی رایگان درست کرد‎...‎

در آن زمان پاریس یکی از دوران‌های ادبی شکوهمندش را می‌گذراند و کتاب‌فروشی جرج کلوب غیررسمی آن محسوب ‏می‌شد‎...‎

در سال 1963 جرج تولد پنجاه سالگی‌اش را جشن گرفت و یک سال بعد نام مغازه را تغییر داد. او مدت‌ها از هواخواهان ‏سیلویا بیچ و عاشق نام شکسپیر و شرکا بود و آن را این‌گونه توصیف می‌کرد: رمانی در سه کلمه... در سال 1964 در ‏چهارصدمین سالگرد تولد ویلیام شکسپیر، نام مغازه‌اش را به شکسپیر و شرکا تغییر داد‎...‎

در دهه‌های هفتاد، هشتاد و نود، دهه‌ها حالا دیگر مثل سال به حساب می‌آمدند، شهرت جرج و مغازه‌اش مدام بیشتر شد. ‏شکسپیر و شرکا اتاق به اتاق بزرگ شد تا این که سه طبقه از ساختمان را در بر گرفت. فرلینگتی آن را این‌گونه توصیف ‏می‌کرد: یک اختاپوس عظیم‌الجثه. هر بار که فضا بزرگ‌تر می‌شد، جرج همیشه کاری می‌کرد که چند تخت هم اضافه شود، و ‏این قضیه که در ساحل چپ سن در پاریس، کتاب‌فروشی عجیبی وجود دارد که می‌توانی مجانی در آن بخوابی در گوشه و ‏کنار دنیا سر زبان‌ها افتاد. کرور کرور آدم می‌آمد و جرج هم را دعوت به ماندن می‌کرد، دست کم به آن تعدادی که ‏کتاب‌فروشی می‌توانست عملا در خود جای دهد. نسلی از نویسندگان و خانه‌به‌دوش‌ها سرپناه یافتند و تغذیه شدند و بعد ‏فرزندان آن نسل..."ص 45 تا ص48کتاب شکسپیر و شرکا نوشته جرمی مرسر/ ترجمه پوپه میثاقی/ نشر مرکز

‎3-" 

- زندگی‌نامه‌ات رو با خودت آوردی؟

زندگی‌نامه. این یکی از سنت‌های مهم کتاب‌فروشی بود. در روزهای پرهیجان پاریس در دهه‌ی 1960 زمانی که دانشجویان ‏قیام کرده بودند و میزان تاثیرگذاری کمونیست‌ها، دست کم از دید مقامات فرانسوی نگران‌کننده بود جرج هدف انتقادات ‏سیاسی قرار گرفت. از آن‌جا که او عضو هر دو حزب کمونیست آمریکایی و فرانسوی بود و سالیان سال بود به تندروهای ‏سیاسی و آدم‌های مطرود اجتماع اجازه می‌داد  در مغازه‌اش بخوابند، جای تعجبی هم نداشت. اما این موضوع زندگی را برایش ‏بدجور سخت کرده بود‎.‎

پلیس برای فشار آوردن به جرج او را مجبور کرد تا از قوانین حاکم بر هتل‌ها پیروی کند و در نتیجه آمار هر کسی را که در ‏مغازه‌اش می‌خوابد نگه دارد. این غیرممکن بود، چون جرج هیچ وقت از مهمانانش پول نمی‌گرفت و همه‌شان را دوستانش ‏حساب می‌کرد، اما پلیس مجبورش کرد شماره‌ی گذرنامه، تاریخ تولد، و دیگر اطلاعات ضروری هر کسی را که در شکسپیر ‏و شرکا می‌ماند یادداشت کند. تازه برخلاف هتل‌های توریستی، جرج مجبور بود گزارشی روزانه ارائه دهد، آن هم نه در مقر ‏اصلی پلیس که آن طرف رود سن بود، بلکه در ایستگاه پلیسی دورافتاده که از مغازه پیاده نود دقیقه راه بود‎.‎

با تمام این احوال، جرج با قدم‌های استوار به پیش رفت. اول دوچرخه‌ای خرید تا رفت و آمد روزانه‌اش را برای تحویل ‏گزارش به پلیس راحت کند. ‎بعد این برنامه را به تمرینی خلاق برای مهمانانش تبدیل کرد. به جای نوشتن اطلاعات شخصی ‏خشک، از آن‌ها می‌خواست تا گزارش کوتاهی از زندگی‌شان و این‌که چه‌طور به کتاب‌فروشی آمده‌اند بنویسند‎. ‎

این سنت مدت‌ها بعد از توقف تهدید پلیس ادامه یافت و جرج حالا آرشیوی از عجایب اجتماعی دارد: ده‌ها هزار زندگی‌نامه ‏که از دهه‌ی 1960 تا به امروز نوشته‌ شده‌اند، گزارش مفصلی از آدم‌های سرگردان بزرگ چهل سال گذشته‎.‎

تکلیف روی کاغذ آوردن زندگی برای خیلی‌ها فرصتی بود برای اعتراف، و در میان جعبه‌های مملو از پرونده، داستان‌هایی ‏از عشق و مرگ،  زنا و اعتیاد، رویاها و سرخوردگی‌ها وجود دارد که به همگی‌شان یک عکس کوچک ضمیمه شده است‎." ‎ص 60 و 61کتاب شکسپیر و شرکا نوشته جرمی مرسر/ ترجمه پوپه میثاقی/ نشر مرکز

‎4- "وقتی جرج روایت من از این ماجرا را در زندگی‌نامه‌ام خواند، سری تکان دد و آن را روی میز به هم‌ریخته‌اش گذاشت. ‏با حالتی تحقیرآمیز گفت: داستان‌های بیشتری احتیاج داری. باید طولانی‌ترش کنی‎.‎

با این حال لبخند می‌زد. و بعد دست در جیبش کرد، دسته کلیدی درآورد، آن را در دستم گذاشت و مطمئن شد که انگشتانم آن ‏را در میان بگیرند‎. ‎

‎- ‎زندگی‌نامه‌ات رو این‌جا تموم کن. هر قدر که لازمه این‌جا بمون‎." ‎ص 65 و ص 66‏

‎5- ‎آیا سفر به‎ ‎کتابفروشی شکسپیر و شرکا‎ ‎یک نوع حج نیست؟‎!‎

مرتبط: زیمنس

ششششش

ازین دور تند بیهوده خوشم نمی‌آید. محمد می‌گوید خوب است، قشنگ است. ولی من خوش ندارم. مجال دوباره زندگی ‏کردن را ندارم. آخر شب‌ها فقط خواب است و حتی کتاب‌هایم را هم نمی‌توانم با دقت بخوانم. مجال فکر کردن را ندارم. ‏البته می‌دانم که توی زندگی‌ام هر وقت فکر کرده‌ام گند زده‌ام. زیاد نباید فکر کنم. ولی نقشه کشیدن خیلی مهم است. خود ‏را در موقعیتی تصور کردن خیلی مهم است. هر وقت خودم را در موقعیتی تصور کرده‌ام، چند وقت بعدش در آن موقعیت ‏بوده‌ام. خودم هم می‌دانم عجیب است. ولی این طوری بوده‌ است. ولی وقتی نمی‌توانی تصویر بسازی، وقت و مجالی برای ‏تصویر ساختن پیدا نمی‌کنی، حوادث فرمان را از دستت می‌دزدند. تصاویر ذهنی اگر نباشند، حوادث هستند که فرمان را در ‏دست می‌گیرند و این بدترین اتفاق ممکن است...‏

مهم ترین مهارت

مهم‌ترین مهارتی که نه توی دبستان یادم دادند، نه راهنمایی، نه دبیرستان و نه توی دانشگاه به نظرم سوال پرسیدن است. ‏تمام سال‌های تحصیل این ما بودیم که باید پاسخ می‌دادیم. تمام هم و غم این بود که ما بتوانیم به سوال‌ها جواب بدهیم و ‏وقتی تعداد سوال‌های کمتری را می‌توانستیم جواب بدهیم، آدم احمق‌تری محسوب می‌شدیم. ‏

داشتم توی داستان‌های سازمان جهانی یونیسف پرسه می‌زدم که بار دیگر یادم آمد چه مهارتی را یاد نگرفته‌ام...‏

یونیسف یک زیرساخت ارتباطاتی در 22 کشور جهان راه انداخته به اسم یو- ریپورت (‏u-report‏). ساختار ساده‌ای دارد. ‏یک ساز و کار ارسال و دریافت رایگان اسمس برای نوجوانان کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته است. (مثلا همین ‏همسایه‌ی بغلی ما، پاکستان هم برای نوجوانانش این ساز و کار را راه انداخته.) بیشتر موبایل‌هایی که نوجوانان این کشورها ‏دارند، موبایل‌های هوشمند هم نیستند. (بیشتر این 22 کشور آفریقایی‌اند. اصلا غیرآفریقایی‌ها هم مثل ایرانی‌ها این‌قدر ‏گوشی باز نیستند که...) یو-ریپورت اصلا از زیرساخت اینترنت استفاده نمی‌کند. ساز و کاری است که در آن نوجوانان اگر به ‏مشکلی برخوردند با اسمس گزارش می‌دهند. تلگرافی و کوتاه. یا اسمس‌های کوتاهی برای‌شان می‌آید و آن‌ها هم جواب ‏می‌دهند. برای من اول این جای سوال بود که یک سیستم اسمس ساده مگر چه‌قدر می‌تواند کارایی داشته باشد؟ باز اینترنت ‏و کانال و فیلم و عکس یک چیزی... ‏

بعد، انباشته کردن اطلاعات دریافتی از این اسمس‌ها برای تصمیم‌گیری‌ها و راه‌کارهای کلان این کشورها برایم جالب آمد. ‏یک جور داده‌کاوی. و بعدش دیدم هنر اصلی، در داده‌کاوی و کار مهندسان کامپیوتر نیست. هنر اصلی در ذهن آدم‌هایی ‏است که بلدند سوال بپرسند... ‏

در کشور اوگاندا یک گونه از طاعون خیلی قربانی می‌گیرد. بعد یونیسف طرح یو-ریپورت را برای چند هزار نفر از ‏نوجوانان سراسر کشور اوگاندا فعال کرده بود. یک سوالی را هم به جامعه‌ی مخاطب ارسال می‌کرد و در انتظار جواب ‏می‌ماند: آیا رنگ برگ‌های درخت نوع فلان (یک نوع درخت بومی اوگاندا) در اطراف محل زندگی شما تغییر کرده؟ بعد از ‏روی جواب‌های بله و خیری که نوجوان‌ها می‌فرستادند، یک نقشه تهیه می‌کرد. اگر تعداد بله‌ها از یک حدی در یک ناحیه ‏زیادتر می‌شد، آن ناحیه مشکوک به شیوع طاعون می‌شد. نیروهای پیشگیری را سریع گسیل می‌کرد تا تعداد قربانی‌ها زیاد ‏نشود.‏

یک سیستم اسمسی خیلی ساده، جان هزاران نفر را فقط با طرح یک سوال هوشمندانه داشت نجات می‌داد...‏

پریدم...

این از حکمت‌های زندگی است. جای چون و چرا ندارد. چانه زدن ندارد. قانون است. از آن قانون‌هایی که هم در درون و هم ‏در برون حاکم‌اند: تا چیزی یا چیزهایی را از دست ندهی، چیزی را هم به دست نخواهی آورد. ‏

به شک افتاده بودم. آن قدر شک که حس می‌کردم به لبه‌ی دیگری از زندگی نزدیک شده‌ام. ‏

صفحه‌ای که در آن بودم گرم و نرم و امن بود. ارتفاعش را نمی دانستم. فقط می‌دانستم با گذشت یک سال آن جور که باید ‏و شاید ارتفاع زیاد نکرده بود. انتظارش را نداشتم که یک سال در آن صفحه بپلکم. ولی پلکیده بودم. و حالا شک برم داشته ‏بود که به مرزهای صفحه نزدیک شوم و از آن بپرم یا برگردم و پستی بلندی‌هایش را خوب یاد بگیرم؟ از دست بدهمش یا ‏نگهش دارم؟

اسم صفحه کار منظم کارمندی بود. و من نمی‌دانستم که باید از آن بپرم یا نه...‏

دو تا ستون جدا کردم. خوبی‌ها و بدی‌ها. کار ساده‌ای است. ولی به شدت آدم را کمک می‌کند. مدل‌های ذهنی آدمیزاد ‏پیچیده و اغلب غلط‌اند. نوشتن، آن هم به این سادگی آدم را کمک می‌کند که از شر جریال سیال ذهنش خلاص شود. با ‏خودم گفتم گفته‌های آدم‌ها مهم نیست. زخم‌زبان‌هایی که شنیده‌ای، نادیده گرفتن‌ها، تیکه‌ها و نامهربانی‌ها مهم نیستند. ‏مهم نیست که خانم احمدیان دو هفته‌ی پیش به تو گفته: اصلا تو چرا باید این‌جا باشی و پسر من باید سربازی باشه؟ مهم ‏نیست که یک ماه پیش برگشته جلوی همه گفته که آدم‌های کتابخوان معمولا به درد کار اجرایی نمی‌خورند. مهم نیست که ‏به جای تو آدمی را که بلد نیست حتی از روی یک متن انگلیسی بخواند برداشته‌اند فرستاده‌اند دوره‌ی بیمه‌ی لویدز ‏انگلستان و تو را پشم هم حساب نکرده‌اند... آدم‌ها را بگذار کنار. خودت را بچسب.‏

ستون "دلایلی برای ماندن" با این‌ها پر شده بود:‏

‏- نظم و ترتیب هر روز سر ساعت کاری را شروع و تمام کردن.‏

‏- حقوق ماهانه‌ی ثابت و امکان برنامه‌ریزی برای پول.‏

‏- یاد گرفتن چیزهایی که امکان یادگرفتن‌شان برای من وجود نداشت.‏

‏- سابقه‌ی بیمه‌ی تامین اجتماعی جمع کردن برای روزگار پیری.‏

‏- بیکاری‌های گاه به گاه که با سوال پرسیدن از گوگل پر می‌شوند.‏

‏- محیط آرام کاری.‏

‏- آسان بودن کار.‏

‏- چیزهای زیادی که مانده تا یاد بگیرم.‏

‏- خوبی ادامه دادن یک کار. (وقتی این شاخه آن شاخه می‌پری، همیشه برای کار بعدی دچار مشکل می‌شوی. بیشتر مدیرها ‏و آدم‌های استخدام‌کننده از کسانی که مکان‌های زیادی را تجربه کرده‌اند خوشش‌شان نمی‌آید...)‏

و ستون "ازین شهر باید رفت" با این دلایل پر شده بود:‏

‏- 12 ساعت کار روتین هر روزه مغز را می‌فرساید.‏

‏- خستگی بیهوده‌ی فکر کردن به بدبختی‌های الکی، مشکلات الکی، سنگ‌ لای چرخ‌ گذاشتن‌های الکی. (ایرانی‌ها خنگ‌اند. ‏باور کنید کودنیم...)‏

‏- کوچک شدن ذهن. (بعد از مدتی عمق دیدت می‌شود به اندازه‌ی اتاقی که در آن هر روز کار می‌کنی و آدم‌هایی که هر روز ‏می‌بینی، مناعت طبعت فراموش می‌شود...)‏

‏- از دست دادن آزادی فکر و آزادی عمل و خلاقیت

‏- بی‌استفاده ماندن توانایی‌هایی که تا این‌جای زندگی به دست آورده‌ام.‏

‏- ترسو شدن.‏

‏- گشاد و تنبل شدن.‏

‏- درس و مشق.‏

‏- کم شدن سفرها.‏

‏- از دست دادن تجربه‌های استرس‌زا، ولی بیدارکننده.‏

‏- از دست دادن جسارت.‏

‏- حقوق ناچیز.‏

آزادی و ترس و جسارت واژه‌هایی بودند که بی‌درنگ من را هل دادند سمت مرزهای صفحه‌ای که در آن بودم. صفحه‌ی ‏دیگری می‌دیدم؟ صفحه‌ای که همسطح باشد یا بالاتر و پایین‌تر باشد؟

هوا بس مه‌آلود بود.‏

اوضاع اجتماعی و اقتصادی چنان مه غلیظی را در جزیره‌های درونم به راه انداخته بودند که نمی‌توانستم هیچ دیدی داشته ‏باشم.‏

فقط لب مرز ایستاده بودم. به خودم گفتم: هوا مه آلود است. هیچ چیز را نمی‌بینم. ولی نهایتش مگر چیست؟ نهایتش سقوط ‏آزاد من است به گدازه‌های قرمز اعماق... فوقش صفحه‌ی دیگری زیر پایم قرار نمی‌گیرد. فوقش می‌پرم و یک راست سقوط ‏می‌کنم به گدازه‌ها... ذوب شدن مگر ترس دارد؟ این همه آدم که از ترس ذوب شدن حتی به مرزهای صفحه‌ی زندگی‌شان ‏هم نزدیک نشده‌اند، این همه آدم که از لبه‌های زندگی هیچ درکی ندارند، کجا را گرفته‌اند؟ ذوب می‌شوم و دوباره به ‏موجودی دیگر تبدیل می‌شوم. مگر نه این است؟

هم خدا هم خرما نداریم. حرکت بر لبه‌ها به قصد یافتن صفحه‌ای قابل اطمینان در هوایی بس مه‌آلود مضحک است. ‏غیرممکن است. باید می پریدم. 

و پریدم...‏

016-020- زرنگ بازی

‏1- توی مهندسی و پروژه ها یک دیدگاهی وجود دارد به اسم دیدگاه پیمانکاری. ‏

پیمانکار یعنی اجراکننده ی نقشه های مهندسین طراح و کارفرما. پیمانکار یعنی کسی که بزرگ ترین هدفش رسیدن به پول ‏است. او نقشه ها را اجرا می کند و خودش را به در و دیوار می زند تا تایید مهندسین مشاور و ناظر را بگیرد و به پول برسد. ‏

در زنجیره ی اجرای پروژه های مهندسی هیچ کس مثل پیمانکار به دنبال اقتصاد نیست. بار اصلی هزینه ها بر دوش پیمانکار ‏است. تامین حقوق کارگران و مهندسان اجرایی با پیمانکار است. کارفرما همیشه برای اجرای پروژه مناقصه برگزار می کند. ‏همیشه پیمانکاری که کمترین قیمت را پیشنهاد بدهد می تواند کار و شغل برای خودش دست و پا کند. برای ادامه ی کارش ‏نیازمند تامین مالی کارفرما است و برای دریافت تامین مالی کارفرما هم نیازمند تایید مشاور و ناظر. او از دو طرف نیازمند ‏است و پول همیشه برایش دغدغه است.‏

و برای اجرای پروژه با کمترین هزینه ی مالی، پیمانکار از انجام هیچ کاری ترس ندارد. اگر مهندسین ناظر و مشاور لحظه ‏ای غفلت کنند، پیمانکار چنان به جای سیمان از خاک و ماسه استفاده می کند که انگار به فردای آن پروژه لحظه ای هم فکر ‏نمی کند. پیمانکار همیشه دنبال پیچاندن است. دنبال این است که کمترین حقوق را به کارگرانش بدهد، دنبال این است که ‏کمترین و تا جای ممکن ارزان ترین تجهیزات و خدمات را بخرد و فقط کارش راه بیفتد. و خسارت سد مخزنی دشت پلنگ ‏هم قصه ی یکی از این پیمانکارها بود.‏

‏2- دشت پلنگ را که از گوگل سوال کنی، اول چند تا عکس از زیبایی های دشت پلنگ برایت ردیف می کند.‏

‏ بعد خبری در مورد دستگیری راهزنان در دشت پلنگ. ‏

راهزنانی که دو طرف جاده های خلوت جنوب می ایستادند و به طرف ماشین ها تیراندازی می کردند و ماشین ها را غارت ‏می کردند. درست همانند پیشینیان کوچ نشین شان که دشت پلنگ قشلاق زمستان های شان بود و تفنگ عشق اول و ‏آخرشان و راهزنی شغل نان و آبدارشان. ‏

بعد هم شکایت ساکنان از گرازهای دشت پلنگ و کشاورزی ضعیف این منطقه.‏

از من اگر بپرسی سیلاب های ناگهانی این منطقه ی به ظاهر خشک را هم اضافه می کنم. سیلاب هایی که باورکردنی نیستند. ‏ناگهانی اند و وحشی و خروشان و ناآرام و ویران کننده.‏

‏3- برای همین سیلاب ها بود که شرکت آب منطقه ای استان بوشهر به فکر ساخت سد افتاد. مناقصه ها برگزار شد. ‏پیمانکاری ایرانی ساخت سد را بر عهده گرفت. اتفاق خوبی هم در این میان افتاد. یک شرکت چینی به اسم ‏CAMCE‏ تامین ‏مالی پروژه را برعهده گرفت. پروژه شروع شد. با آغاز فصل بارش ها پیمانکار بیمه تمام خطر مهندسی را هم برای پروژه ‏اش خرید. بیمه تمام خطر ارزان درآمد. چون مناقصه برگزار کرد و شرکت های بیمه هم در مناقصه هی قیمت شکنی می ‏کنند. (خیلی دوست دارم بدانم بیمه های کشورهای درست و درمان، تا کجا به نرخ شکنی ادامه می دهند. چون قیمت های ‏بیمه های مهندسی در ایران قشنگ یک چهارم قیمت های جهانی و گاه خیلی خیلی ارزانتر است. بیمه نامه ی ساخت سد ‏دشت پلنگ هم خیلی ارزان بود...). دفترچه ی پیمان پروژه تماما به انگلیسی بود. در ریز هزینه ها، برای بیمه ی تجهیز ‏کارگاه و بیمه ی تمام خطر مهندسی سرجمع 312،115 یوان در نظر گرفته بودند. به قیمت ارز زمان انعقاد قرارداد می شد ‏حدودا 147 میلیون تومان. یعنی آن بابای چینی که تامین مالی پروژه را بر عهده داشت این قدر عقلش می رسید که برای ‏بیمه کردن پروژه پول درست و درمانی کنار بگذارد. ولی شرکت پیمانکار با 25 میلیون تومان سر و ته قضیه را جمع کرد. ‏

دید پیمانکاری می گفت که تا اینجای کار 122میلیون تومان سود کرده بودند. ولی...‏

‏4- در آبان ماه سال 1394 سیلابی در دشت پلنگ به جوش و خروش افتاد که بی سابقه بود. دبی آبی عبوری به 1300 متر ‏مکعب بر ثانیه رسید. طبق مطالعات پروژه و نمودارهای هیدروگراف سیلاب های منطقه، چنین سیلابی هر 200 سال در آن ‏منطقه اتفاق می افتاد. و سال 1394 همان دوره ی بازگشت 200 ساله بود. ‏

پیمانکار به سراغ بیمه نامه اش آمد. به شرکت بیمه اعلام خسارت کرد. برآورد خسارت اولیه از نظر پیمانکار 350 میلیون ‏تومان بود.‏

شرکت بیمه کارشناس خودش را به محل پروژه فرستاد. کالورت انحرافی و دایک های حفاظتی آسیب دیده بودند. ‏

کالورت، باریکه ای ست که برای انحراف جریان آب رودخانه در حین عملیات سدسازی ایجاد می کنند. و دایک های ‏حفاظتی، خاکریزهایی هستند که برای محافظت از کارهای انجام شده در مقابل هجوم آب و سیلاب ایجاد می شود. ‏

کارشناس خسارت وارد به کالورت را 50 درصد و خسارت وارد به دایک ها را 25 درصد در نظر گرفت و با مسئول کارگاه ‏پروژه صورتجلسه کرد. چرا 50 و 25 درصد؟ برای این که کالورت و دایک ها به کل از بین نرفته بودند. مقداری از آن ها ‏باقی مانده بود. با برداشت خاک های جابه جا شده و پمپ کردن آب جمع شده، دوباره می شد کار را از سر گرفت.‏

کل هزینه های کالورت و دایک می شد 640،000 یوان، به ارز زمان خسارت می شد 310 میلیون تومان. ولی کارشناس ‏خسارت، مبلغ خسارت وارده را 150 میلیون تومان تخمین زد.‏

پرونده برای دریافت مدارک کامل (پیمان پروژه با تمام جزئیات و فهرست بهای منضم به آن، ریز برآورد خسارت بر اساس ‏صورت وضعیت های قبل و بعد از وقوع سیل، نقشه ها، کروکی ها و آمار دبی سیلاب های منطقه و گزارش هواشناسی) و ‏ادامه ی کار به شرکت بیمه واگذار شد.‏

و همین جا بود که دیدگاه پیمانکاری پشت سر هم کار دست شان داد.‏

‏5- توی پیمان بین پیمانکار و کارفرما هیچ حرفی از اجرای دایک ها زده نشده بود. دایک جزء مبلغ پیمان نبودند. پیمانکار ‏باید آنها را اجرا می کرد. توی شرایط خصوصی بیمه نامه هم گفته شده بود که اگر دایک نباشد شرکت بیمه خسارت ها را ‏نمی دهد. پیمانکار این قدر تجربه داشت که بداند بدون دایک اجرا ممکن نیست. ولی چون مناقصه بود، کارفرما اجرای ‏دایک را اشانتیون گرفته بود و واگذار کرده بود به پیمانکار. اجرای دایک هیچ نقشه ای نداشت. هیچ بودجه ای هم نداشت. ‏پیمانکار باید از جیب اجرایش می کرد.‏

برای این که مفتی کار نکرده باشد، دایک ها را اجرا کرد. ولی زرنگ بازی درآورد. بالای خاکریزها را با بولدوزر صاف کرد ‏تا کامیون ها بتوانند رفت و آمد کنند. به عبارتی هم دایک ساخت و هم جاده ی دسترسی به سد را. احداث جاده ی دسترسی ‏جزء مبالغ پیمان بود. مدیر پروژه کلک رشتی زده بود.‏

ولی بیمه نامه فقط مبلغ پیمان را پوشش می داد. ‏

طبق صورتجلسه ی کارشناس خسارت بیمه با بیمه گذار، دایک ها از بین رفته بودند. ولی دایک ها جزء مبلغ پیمان نبودند. ‏بنابراین شرکت بیمه تعهدی به جبران خسارت دایک ها نداشت. ‏

پیمانکار اعتراض کرد که این ها دایک نیستند، جاده ی دسترسی اند و طبق تایید مهندس مشاور در صورت وضعیت هم ‏آورده شده اند. کار بدتر شد. بله... جاده ی دسترسی در ریز مبالغ پیمان بود. ولی آن وقت پروژه دایک نداشت. یعنی کلا ‏توصیه ی ایمنی شرکت بیمه اجرا نشده بود و به کل خسارت غیرقابل پرداخت می شد! ‏

دوباره پیمانکار به دست و پا افتاد. گفت که هم دایک بوده و هم جاده ی دسترسی. شرکت بیمه زیر بار نرفت. ادبیات ‏پیمانکاری و زرنگ بازی هایش با زبان خشک و دقیق بیمه سازگاری نداشت. یا دایک داشته اند یا نداشته اند. جاده ی ‏دسترسی دایک محافظتی نمی شود که...‏

اما زرنگ بازی پیمانکاری فراتر ازین ها بود. مبالغ پیمان به یوان بودند. به یک ارز خارجی. پیمانکار برای این که ارزان ترین ‏بیمه ی ممکن را بخرد از کلوز 016 صرف نظر کرده بود. کلوزی که با دریافت حق بیمه ی بیشتر افزایش سرمایه ی پیمان تا ‏‏15 درصد را پوشش می داد. در بیمه های مهندسی کلوز نوسان نرخ ارز وجود ندارد. ولی کلوز 016 کار مشابه را انجام می ‏دهد. با کاهش ارزش ریال، سرمایه ی مورد بیمه خود به خود افزایش می یابد. ولی وقتی کلوز 016 نباشد این افزایش ‏سرمایه تحت پوشش نیست.‏

یوان چین در زمان امضای پیمان 470 تومان بود و در زمان خسارت 485 تومان. پیمانکار به یوان 485 تومانی ادعای ‏خسارت کرد. ولی شرکت بیمه خسارت را به یوان 470 تومانی حساب کرد. چون که بیمه نامه کلوز 016 نداشت و مبلغ ‏پیمان به ارز 470 تومانی تحت پوشش بیمه قرار گرفته بود. حدود 20 میلیون تومان از خسارتی که کارشناس خسارت بیمه ‏تایید کرده بود، همین طوری کم شد. نوسانات ارز تا کجاها که پیش نمی رود...‏

قصه باز هم ادامه داشت. ‏

پیمانکار بیمه ی ارزان قیمتی خریده بود که کلوز 020 نداشت. کلوز موسوم به برداشت ضایعات. ‏

مقدار زیادی از خسارت وارد به کالورت، لجن ها و آبی بود که جمع شده بود. لجن برداری کار پرهزینه ای است. از 90 ‏میلیون تومان خسارت، 30 میلیون تومانش لجن برداری بود. شرکت بیمه می توانست در مورد خسارت به کالورت هم زیر ‏بار نرود و بپیچاند... ‏

‏6- مدیر پروژه نمی توانست باور کند که ادعای 350 میلیونی اش تبدیل شده به 75 میلیون تومان. اعتراض کرد. اعتراضی ‏که پرداخت خسارت را 2هفته عقب انداخت. جلسه ی اعتراض برگزار شد. ولی وقتی توی جلسه تک تک استدلال های بالا ‏را شنید هیچ چیزی برای گفتن نداشت. ادبیات بیمه با ادبیات پیمانکاری فرق داشت. مدیر شرکت بیمه منت گذاشته بود و ‏‏30 میلیون تومان برداشت ضایعات را کم نکرده بود. اگر اعتراض ادامه پیدا می کرد فقط 35 میلیون تومان قابل پرداخت ‏می شد...‏

مدیر پروژه تسلیم شد. پذیرفت و خسارتش پرداخت شد!‏

کاسبی از خون فرزند

‏۱- مسکن مهر از آن پروژه‌های عظیم ملی است که فقط تاریخ می‌تواند آن را قضاوت کند. ابعاد اقتصادی آن به قدری ‏بزرگ بوده که دولت در جمهوری اسلامی سال‌ها بعد از اجرای آن هنوز نتوانسته کمر راست کند. ساختمان‌های بی‌شماری ‏هستند که حالا به امان خدا‌‌ رها شده‌اند. تبدیل شده‌اند به خرابه‌هایی از آهن و بتن. بی‌آنکه پیشرفتی و امیدی به خانه ‏شدنشان باشد. ولی از طرف دیگر، مسکن مهر اوج رونق کارهای پیمانکاری در ایران بود. پروژه‌های پیمانکاری زیادی ‏برای تامین زیرساخت‌های مسکن مهر در جای جای ایران رونق گرفتند. پروژه‌های پیمانکاری اجرای شبکه‌ی آب و ‏فاضلاب، برق و مخابرات، گاز و راه سازی و... یکی از این پروژه‌ها، اجرای شبکه توزیع آب مسکن مهر شهر بیرجند بود. ‏عملیات لوله گذاری با لوله‌های پلی اتیلن و آزبست سیمان در اقطار مختلف... ‏

‏۲- بیمه قراردادی است که بین دو نفر بسته می‌شود: بیمه گر و بیمه گذار. بیمه گر کسی است که در قبال دریافت مقداری ‏پول، کاغذی به نام بیمه نامه را به دست بیمه گذار می‌دهد. بیمه گر در مقابل حوادث ذکر شده در بیمه نامه متعهد می‌شود ‏که خسارت‌های وارد به بیمه گذار را جبران کند. ‏

به جز این دو نفر، آدمی یا مالی هم وجود دارد که نه بیمه گر است و نه بیمه گذار. نه سر پیاز است نه تهش. او شخص ثالث ‏‏ (‏Third Party‏) است. سر و کله‌اش یکهو پیدا می‌شود... بیمه گر در قبال دریافت مقدار بیشتری حق بیمه، متعهد می‌شود که ‏خسارت‌های وارد به شخص ثالث در اثر کار بیمه گذار را هم پرداخت کند. ‏

‏۳- پروژه‌های لوله گذاری آب و فاضلاب در شهر یعنی کنده کاری و کانال کنی. یعنی بستن یک لاین خیابان و تپه‌های ‏خاکی کوچک و کانالی طویل. پروژه‌ی شبکه توزیع آب مسکن مهر بیرجند هم همین گونه بود. ‏

در روز ۲۷ مهر ۱۳۹۰ساعت ۸ غروب، در گرگ و میش هوا اتفاق ناگواری افتاد. ‏

موتورسواری که با سرعت هر چه تمام‌تر در خیابان مشغول گازینگ گوزینگ بود، یکهو به محل پروژه‌ی شبکه توزیع آب ‏رسید. حواسش به جلو نبود یا که از قصد این کار را کرد خدا می‌داند. او از تپه‌ی خاکی حاصل از کنده کاری با سرعت بالا ‏رفت، یک پرش جانانه کرد و ۵۰ متر آن طرف‌تر با مخ افتاد زمین. سرش خورد به جدول حاشیه‌ی خیابان و در جا مرد. ‏

پیمانکار پروژه بیمه‌ی تمام خطر مهندسی خریده بود. سریع شرکت بیمه را در جریان کار قرار داد. بیمه نامه‌ای که او ‏خریده بود، بخش دوم (مسئولیت در قبال شخص ثالث) را هم داشت و موتورسوار همان شخص ثالث بود...

پلیس کروکی کشید. خانواده‌ی موتورسوار چند ماه بعد به دادگاه شکایت کردند. دادگاه بعد از یک سال حکم داد. ‏کار‌شناسان دادگستری گفتند که ۵۰ درصد خود موتورسوار به خاطر توجه نکردن به جلو و ۵۰ درصد پیمانکار پروژه به ‏خاطر نصب نکردن تابلوهای راهنمایی مقصرند. باید دیه پرداخت می‌شد. پیمانکار، راضی از خرید بیمه نامه، پرداخت دیه را ‏به بیمه گر واگذار کرد و خوش و خرم به دنبال زندگی خودش رفت. شرکت بیمه هم بلافاصله بعد از حکم دادگاه، به اندازه ‏‏۵۰ درصد دیه یک مرد مسلمان در سال ۱۳۹۰ یعنی ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان را با دریافت سند رضایت محضری ‏تقدیم خانواده‌ی موتورسوار کرد. ‏

‏۴- فقر ناراحت کننده است. ‏

مرد موتورسوار فرزند ارشد یک خانواده‌ی ۵ نفره بود: مادر و ۴ فرزند. پدر به رحمت خدا رفته بود. ۳۳ سال داشت و مجرد ‏بود و بعد از مرگ او، بار هزینه‌ها بر دوش برادر کوچک‌تر و ۲ خواهر و مادر افتاده بود... ‏

شاید فقر، شاید بالا رفتن هزینه‌های حداقلی زندگی برای اقشار کم درآمد و حقوق‌های چند ده میلیونی عده‌ای دیگر بود ‏که پیرزن را مجبور کرد که به کاسبی روی بیاورد. پول خون پسرش ممر درآمد بدی نبود... شاید هم کار، کار جوجه وکیلی ‏بود که از ماجرا بوی پول شنیده بود. ‏

پیرزن بعد از چند سال مجدد از پیمانکار پروژه و شرکت بیمه شکایت کرد. چرا؟ ‏

چون پسرش در سال ۱۳۹۰ فوت شده بود، دادگاه در سال ۱۳۹۱ حکم صادر کرده بود، ولی شرکت بیمه دیه را به نرخ سال ‏‏۱۳۹۱ پرداخت نکرده بود. و بعد هم شرکت بیمه فقط ۵۰ درصد دیه را پرداخت کرده بود.‏

در حالی که بعد از دریافت پول رضایت محضری داده بود و بعد هم ۵۰ درصد مقصر حادثه خود موتورسوار بود و شرکت ‏بیمه مسئولیتی نداشت... ‏

ادبیات نامه‌ی شکایت از آن ادبیات‌های حقوقی بود. از آن ادبیات‌های حقوقی که ایهام و ابهام در آن موج می‌زند و خاص ‏اهالی حقوق و قوه قضاییه است: ‏

"ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان بیرجند

با اهداء سلام و تحیت الهی

احتراما اینجانبه خواهان صدرالذکر به استحضار عالی می‌رساند با عنایت به اینکه فرزندم... در اثر سانحه تصادف مورخه ‏‏۲۷/۰۱/۱۳۹۰ با برخورد به تپه خاک که به علت حفاری شرکت... به جهت توسعه ایجاد شبکه آب و فاضلاب انجام شده ‏فوت نموده و به موجب گواهی حصر وراثت پیوست تنها وارث متوفی مذکور می‌باشم و با طرح شکایت از طرف اینجانبه به ‏موضوع رسیدگی و منجر به صدور رای بر علیه خوانده ردیف اول و نهایتا محکوم به پرداخت دیه به میزان ۵۰ درصد طبق ‏آراء پیوست شده است و از طرفی خوانده ردیف دوم بر اساس بیمه نامه پیوست به عنوان قائم مقام خوانده ردیف اول ‏مسئولیت پرداخت دیه را بر عهده داشته که تاکنون هیچ کدام از خواندگان به مسئولیت خویش مبنی بر پرداخت کامل دیه ‏مرحوم... به میزان ۵۰ درصد عمل نکرده‌اند و خوانده ردیف دوم ۵۰ درصد دیه را بدون در نظر گرفتن دیه به نرم یوم الادا ‏پرداخت کرده‌اند و با توجه به اینکه تصادف در مورخه ۲۷/۰۱/۱۳۹۰ بوده که خواندگان در سال ۹۱ تنها نصف دیه یک ‏مرد مسلمان را به نرخ‌‌ همان سال ۹۰ پرداخت کرده‌اند و این درحالی است که باید دیه را به نرخ زمان تادیه آن پرداخت ‏می کردند که آراء پیوست موید این امر می‌باشد و تاخیر در پرداخت از ناحیه خواندگان بوده که دیه را زمان مقرر به ‏حساب صندوق دادگستری تودیع و یا به حسابم واریز ننموده‌اند و خوانده ردیف دوم از طرف شخص ثالث بدون اینکه از ‏ناحیه اینجانبه توافقی مبنی بر رضایت از نامبرده به عمل آمده باشد به طور یکجانبه رضایت اعلام کرده‌اند با عنایت به این ‏که نسبت به مبلغ دریافتی از خوانده ردیف دوم رضایت خویش را اعلام کرده‌ام و نه بیشتر و از طرفی نسبت به همین مبلغ ‏دریافتی هم رضایتی به خوانده ردیف اول نداده‌ام در هر حال خواندگان به مسئولیت شرعی و قانونی خویش عمل نکرده‌اند ‏و با عنایت به اینکه در اسلام طبق قاعده لاضرر هیچ ضرر و خسارتی بدون جبران باقی نباید بماند و... ‏"

‏۵- دادگاه تشکیل شد. شاید باورکردنی نباشد. شرکت بیمه محکوم به کلاه برداری شد. قاضی دادگاه گفت که شرکت بیمه ‏باید ۱۰۰ درصد دیه را می‌داد. انگار نه انگار که به اندازه‌ی ۵۰ درصد مقصر شناخته شده است. شرکت بیمه فقط جایگزین ‏پیمانکار پروژه بود، او نسبت به رانندگی موتورسوار و موتوری که او سوار بود هیچ گونه تعهدی نداشت. یک بیمه تمام خطر ‏پیمانکاری، بیمه نامه‌ی شخص ثالث و حوادث راننده ی موتورسیکلت نیست. تفاوت این دو نوع بیمه را قاضی دادگاه نمی‌فهمید. و انگار نه انگار ‏که تاخیر در حکم کار خود قوه قضاییه بوده... حدود ۱۰۰ میلیون تومان محکومیت شرکت بیمه بود... ‏

‏۶- هر شرکت بیمه‌ای یک واحد حقوقی دارد. واحدی که چند تا حقوق خوانده‌ی شارلاتان را برای این موقع‌ها در چنته ‏دارد. شکایت به رای دادگاه و فهماندن معنای انواع بیمه به قاضی دادگاه و نشان دادن رضایت نامه‌ی محضری، ورق را ‏برگرداند. دادگاه دوم حکم را پس گرفت و شرکت بیمه و پیمانکار تبرئه شدند... ‏

پول زور گرفتن از شرکت‌های بیمه اصلا کار آسانی نیست. ‏

کلوز 119

‏۱- آقای مهندس ناظر ازم کارت خواست. اول ازم در مورد بیمه‌های مهندسی پرسید و اینکه کلوز‌ها یعنی چه و فلان اتفاق ‏اگر بیفتد باید چه کار کنیم و... بعد گفت می‌توانیم در زمینه‌ی بیمه‌های مهندسی و انرژی از شما مشاوره بگیریم؟ گفتم در ‏خدمتم. ولی کارت الان همراهم نیست. نشد که بگویم کارت ندارم. هنوز هم خودم را این کاره نمی‌دانم. فقط محض پول تو ‏جیبی آمدم سمتش. ‏

اینکه بیمه گرهای ایرانی آدم‌های باهوشی نیستند یک حقیقت است. شرکت‌های بیمه در ایران پراند از آدم‌هایی که ‏ضریب هوشی و سطح تحصیلاتشان واقعا از مهندسی خوانده‌ها پایین‌تر است. به عینه دیده‌ام و البته خنده دارش برایم ‏همان نتیجه‌ی آقای سوزوکی شین جوء است. محیط اداری و اینکه همین جماعت به ظاهر کم هوش، موقع زیرآب زدن و ‏دوز و کلک نابغه می‌شوند... راستش چند وقتی توی پایان نامه‌های ارشد بیمه خوانده‌ها جست‌و‌جو می‌کردم. پایان نامه ‏های ارشد و دکترای رشته‌های بیمه و بازرگانی در حد پروژه‌ی یک درس ۳ واحدی از رشته‌های مهندسی است. ولی این ‏دلیل نمی‌شود که برچسب این کار را به خودم بچسبانم. ‏

بیمه‌های مهندسی و انرژی از آن کارهای بین رشته‌ای و چهارراهی از بیمه و مهندسی و حقوق و مدیریت‌اند. و حداقل در ‏زمینه‌ی بیمه‌های انرژی می‌توانم بگویم که توی ایران به شدت کمبود نیرو وجود دارد. کسی هم از ظرایف بیمه سر در ‏بیاورد و هم از ریزه کاری‌های استخراج نفت و گاز و انرژی و پالایشگاه‌ها نانش توی روغن خواهد بود. ‏

‏۲- یکی از چیزهایی که واقعا برایم آزاردهنده است، عدم تقارن اطلاعاتی در بازار‌ها است. یک بازار سه رکن دارد: عرضه، ‏تقاضا، جنس یا خدمت مورد مبادله. جنس یا خدمت مورد مبادله همیشه یک ارزش واقعی دارد و یک ارزش دروغین. ارزش ‏دروغین وقتی ایجاد می‌شود که طرف تقاضا چیزهایی را نداند. اطلاعاتش کم باشد. متقاضی باشد، ولی جنس یا خدمت مورد ‏مبادله را خوب نشناسد. ‏

برایم نماد عدم تقارن اطلاعاتی، موبایل فروش‌های پاساژ علاءالدین‌اند. آن‌ها به مشتریشان نگاه می‌کنند. اگر طرف ‏بداند، قیمتشان پایین می‌آید و اگر نداند تا می‌توانند توی پاچه‌اش می‌کنند. و دیجی کالا گربه سیاه آن هاست. تا قبل از ‏وجود دیجی کالا موبایل فروش‌های پاساژ علاءالدین سلاطین دروغ و سود بودند. ‏

بیمه هم یکی از آن نقطه‌هایی است که عدم تقارن اطلاعاتی در آن موج می‌زند. در رشته‌های بیمه اتومبیل که عموم مردم ‏سر و کار دارند شدت آن کمتر است و در رشته‌ای مثل بیمه‌های مهندسی و انرژی که واقعا داستانشان فرق می‌کند این ‏عدم تقارن اطلاعات دیوانه کننده است. مشتری بیمه‌های مهندسی عمدتا پیمانکاران پروژه‌های مهندسی و اهالی صنعت‌اند. ‏دید پیمانکاری به‌شان می‌گوید که تا می‌توانند بیمه‌ی ارزان تری بخرند. غافل از اینکه بیمه‌ی ارزان‌تر، یعنی تو پاچه ‏رفتن اعظم. و از آن طرف هم بیمه‌های مهندسی آن قدر دنگ و فنگ دارند که آخرش پیمانکار از همه جا بی‌خبر دستش ‏توی گردو می‌ماند. ‏

‏۳- می‌خواهم کم کمک ثبت تجربه‌ها کنم. باشد که روزی به کار خودم بیاید و ازش فرا‌تر از پول تو جیبی دربیاورم... هر از ‏چند گاهی داستان یک خسارت در پروژه‌های مهندسی را روایت می‌کنم و برخوردهای بیمه را شرح می‌دهم. چند رشته‌ای ‏بودن بیمه‌های مهندسی را با داستان‌هایش بیشتر می‌توانم ثابت کنم. ‏

‏۴- مطمئنا اگر کسی بخواهد تاریخ دهه‌های ۸۰ و ۹۰ قرن ۱۴ شمسی ایران را بیهقی وار بنویسد، باید از سدسازی در این ‏بوم و بر یک روایت مشروح به دست دهد. سدهایی که مثل قارچ در دهانه‌ی هر باریکه رودی که در دره‌های ایران جاری ‏بود شروع کردند به ساخته شدن. پیمانکار‌ها و مهندسان بی‌شماری در عرصه‌ی سدسازی مشغول به کار شدند. خیلی از این ‏سد‌ها ساخته شدند و هیچ وقت آب پشتشان جمع نشد. (مثلا سد کریت.) چند تایی هم ساخته شدند و باعث افتخار ‏مهندسان ایرانی شدند. و خیل عظیمی هم تبدیل به پروژه‌هایی طویل المدت شدند. تبدیل شدند به پروژه‌هایی مثل مصلای ‏امام خمینی تهران که ساختنش در هر صورت ضرر است. ‏

باری، برای شرکت‌های بیمه سدسازی کار پرفایده‌ای است. هزینه‌ی بیمه کردن ساخت و ساز سد نسبتا بالا است و حق بیمه ‏ی خوبی را به شرکت‌های بیمه تزریق می‌کند. البته ریسک حوادث هم بالا است. ‏

شرکت‌های توسعه منابع آب و نیروی ایران در استان‌های مختلف، متولی بیمه کردن پروژه‌های سدسازی هستند. ‏

سد گرده بین یکی از آن سدهایی است که ساختش شاید سال‌های سال طول بکشد. طبق برنامه زمان بندی باید ۵ساله ‏ساخته می‌شد. اما بعد از ۵ سال تنها ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. و این یعنی اینکه سرانجام این سد مشخص ‏نیست. ‏

به هر حال شرکت آب و نیرو بیمه‌ی تمام خطر پیمانکاری ساخت این سد را به مدت ۴سال خریده بود. با تمام پوشش‌ها و ‏تمام کلوز‌ها. یکی از این کلوز‌ها، کلوز ۱۱۹ بود. کلوزی که موسوم است به کلوز اموال مجاور. اموال مجاور هم یعنی آن ‏دسته از تاسیسات و ساختمان‌ها و دارایی‌هایی که برای کارفرما یا سایر پیمانکاران پروژه است، ولی برای کار در اختیار ‏پیمانکار بیمه گذار قرار گرفته است. ‏

‏۴سال پروژه در خواب و بیداری به سر می‌برد و پیش نمی‌رفت. تعطیل شده بود. تا اینکه در پایان چهارمین سال بیمه گذار ‏اعلام خسارت کرد. چطور؟ پروژه‌ی ساخت سد متوقف شده بود. ولی تجهیز کارگاه‌ها به راه بود. کانکس‌ها و خانه‌هایی ‏که برای کارکنان و مهندسان و کارگران ساخت سد آماده شده بودند، هنوز به راه بودند. ‏

پیمانکار برای اسکان کارکنانش از کانکس استفاده کرده بود و کارفرما هم به خاطر اجر و قربی که داشت برای خودش ‏ساختمان سازی کرده بود. ولی در اختیار پیمانکار هم قرار می‌داد. خسارت در یک نیمه شب بهاری اتفاق افتاد: آتش سوزی. ‏خانه‌های متعلق به کارفرما دچار آتش سوزی شدند. تا تیم سه نفره‌ی آتش نشانی با مایلر قدیمی خودشان از شهر برسند ‏به محل کارگاه پروژه در روستای گرده بین، خانه سوخته بود و کانکس‌ها هم دود هوا شده بودند. تیم سه نفره‌ی آتش ‏نشانی هم فقط توانستند به انتظار بنشینند که کی آتش تمام می‌شود... ‏

خسارت کمی هم نبود. چندین کانکس اسکان و یک خانه با تمام تجیهزات، تمام و کامل در آتش سوخته بودند. و این ‏خانه و تجهیزات هم جزء اموال مجاور حساب می‌شدند. ‏

بیمه گذار خیالش راحت بود که بیمه نامه‌ی تمام خطر مهندسی، پوشش اموال مجاور و کلوز ۱۱۹ را دارد. حد غرامت را هم ‏همان اول کار با چانه زدن برداشته بود و در ظاهر شرکت بیمه باید بدون هیچ سقف و چون و چرایی خسارت را پرداخت می‌‏کرد. ‏

شرکت بیمه کار‌شناس خودش را به حادثه فرستاده بود و صورت برداری کرده بود که چه اموالی در آتش از بین رفته‌اند. ‏علت آتش سوزی نامعلوم بود. گزارش آتش نشانی هم نکته‌ی روشن کننده‌ای نداشت. شرکت بیمه نمی‌توانست به بهانه ‏ی عمدی بودن آتش سوزی شانه خالی کند. ‏

ولی شانه خالی کرد. ‏

بعد از یک هفته خسارت غیرقابل پرداخت اعلام شد. ‏

چرا؟ 

با استناد به‌‌ همان کلوز ۱۱۹. ‏

متن کلوز ۱۱۹ چه می‌گفت؟ ‎ ‎بند اول آن این شکلی است: ‏

It is agreed and understood that otherwise subject to the terms، exclusions، provisions and ‎conditions contained in the Policy or endorsed thereon and subject to the Insured having paid the ‎agreed extra premium، Section ۱ of this Policy shall be extended to cover loss of or damage to the ‎existing property or property belonging to or held in care، custody or control by the Insured caused ‎by or arising out of the construction or erection of the items insured under Section ۱. ‎

‎ Insured property: ‎

‎ Sum insured: ‎

در متن کلوز به صراحت ذکر شده بود که خسارت وارد به اموال مجاور در صورتی پرداخت می‌شود که ناشی از عملیات ‏ساخت یا نصب آیتم‌ها توسط پیمانکار باشد. در حالی که آتش سوزی در نیمه شب اتفاق افتاده بود. پروژه متوقف شده بود و ‏این آتش سوزی ناشی از عملیات ساخت پروژه یا نصب چیزی در پروژه نبود. بیمه گذار می‌توانست ادعا کند که پروژه ‏متوقف نشده. ولی نمی‌توانست ادعا کند که آتش سوزی در روز و حین کار پروژه اتفاق افتاده است. شرکت آب و نیرو کلوز ‏مربوطه را خریده بود ولی متن کلوز را به دقت نخوانده بود... ‏

راه حل چه بود؟ کلوز ۱۱۹ کلوز خوبی است. نامش گویای کامل بودنش است: اموال موجود کارفرما یا اموال متعلق یا تحت ‏مراقبت، حفاظت یا کنترل بیمه گذار. ولی شرط پرداخت خسارت آن این است که خسارت به خاطر کارهای اجرایی پروژه ‏باشد. اگر حوادث ناشی از کارهایی غیر از عملیات اجرایی پروژه اتفاق بیفتند این کلوز به داد کسی نمی‌رسد. ‏

بیمه گذار می‌توانست علاوه بر پوشش بیمه تمام خطر مهندسی برای خانه‌های کارفرما که در اختیارش قرار گرفته بودند، ‏بیمه آتش سوزی هم بخرد. پولش زیاد نمی‌شد. ولی در چنین روزی که از بیمه مهندسی نومید می‌شد، می‌توانست به راحتی ‏از طرف بیمه آتش سوزی خسارتش را بگیرد...! ‏

واجبات اقتصاد خرد

مارک کپینسکی استاد دانشگاه کراکف لهستان و نویسنده‌ی کتاب ریاضیات برای مالی (یک ورود به مهندسی مالی) در ‏مقدمه‌ی کتابش آن را از یک منظر خیلی جالب می‌دانست: اینکه در کتابی با حجم اندک (۳۰۰ صفحه) نظریات دو برنده ‏ی نوبل اقتصاد را تشریح کرده بود: ‏‎ ‎نظریه‌ی سبد سهام و بهینه سازی پورتفلیوی هری مارکوویتز و نظریه‌ی قیمت‌های ‏مشتقات مالی بلک شولز مرتون‎. ‎

اگر آقای مارک کپینسکی کتاب بینش اقتصادی برای همه (تبیین مفاهیم اقتصاد خرد به زبان ساده) نوشته‌ی آقای علی ‏سرزعیم را می‌دید احتمالا آن را معجزه می‌دانست. چون در این کتاب ۲۸۰ صفحه‌ای، ۹ نفر از برندگان جایزه‌ی نوبل ‏اقتصاد پایشان آمده وسط و نظریاتشان تشریح شده است. 

کتاب ۱۵ فصل دارد و می‌شود گفت تمام مفاهیم اقتصاد خرد به اختصار در آن تشریح شده‌اند. ‏

اقتصاد خرد از آن درس‌های دانشگاهی است که ریاضیات حجیمی دارند. ولی علی سرزعیم ریاضیات را از آن فاکتور گرفته ‏و فقط به تشریح مفاهیم آن پرداخته. کاری که هم سخت است و هم آسان. برای خواننده‌هایی که عادت به ریاضیات ‏ندارند، کتاب دوستانه‌تر به نظر می‌آید. ولی از آن طرف خیلی از مفاهیم هستند که با یک فرمول ریاضی در نصف صفحه ‏قابل بیان است و بدون آن فرمول نیاز به ۵- ۶ صفحه استدلال دارد و علی سرزعیم رنج این کار را به جان خریده است. ‏

ساختار کتاب خواندنی و جذاب است. در ابتدای هر فصل، سوال‌هایی روزمره و کلیدی ردیف می‌شوند. سوال‌هایی که واقعا ‏دلیل اصلیشان را خیلی وقت‌ها نمی‌دانیم. سوال‌هایی که دوست داریم بدانیم جواب درستشان بالاخره چی است. سوال ‏هایی که دوست داریم یک دیدگاه در مورد آن‌ها داشته باشیم. ‏

‏-‏ چرا خیلی از افراد دوست دارند خانه‌ی آن‌ها نزدیک خانه‌ی مسئولان کشوری و سفیران خارجی باشد؟ 

‏-‏ همیشه از بدی وجود صف‌های طویل در مقابل اداره‌ها، فروشگاه‌ها و مراکز درمانی سخن گفته شده است. این ‏صف‌ها چه کارکرد مثبتی می‌تواند داشته باشد؟ 

‏-‏ چرا برخی شرکت‌ها وقتی می‌خواهند نیرو استخدام کنند، فارغ التحصیلان دانشگاه آکسفورد در رشته‌های الهیات ‏و فلسفه را به نیروهای تحصیل کرده در یک رشته تخصصی در دانشگاه‌های معمولی ترجیح می‌دهند؟ 

‏-‏ چرا دانشکده‌های مالی و اقتصاد ایران بهبود نمی‌یابند؟ 

‏-‏ آیا وجود حکومت دینی برای رشد و ترویج یک دین مفید است؟ 

و... ‏

و بعد مفاهیم اقتصادی مربوط به آن فصل تشریح می‌شوند و یک به یک پاسخ سوال‌های اول فصل با دیدگاه جدید به دست ‏آمده پیدا می‌شوند... ‏

بعضی از فصل‌های کتاب فوق العاده خواندنی‌اند. مثلا فصل نظریه‌ی بازی‌ها. مثلا تشریح عقاید نوبلیست‌های اقتصاد: از ‏گری بکر و کاربرد دیدگاه اقتصادی در تشریح جرم و جنایت در یک جامعه بگیر تا دیدگاه اکرلوف و اطلاعات نامتقارن و ‏تا اقتصاد رفتاری دانیل کاهنمن. آن قدر خواندنی و نرم و راحت بیان شده‌اند که آدم دلش می‌خواهد آن‌ها را توی وبلاگش ‏رونویسی کند. ولی اصرار آقای سرزعیم بر کامل و مختصر بودن کتاب بعضی وقت‌ها باعث گنگ شدن قسمت‌هایی از کتاب ‏شده است. حذف ریاضیات از کتاب بعضی مواقع کار دست نویسنده داد ه است. مثلا به نظر من مفاهیم کارایی و بهبود پارتو ‏خوب تشریح نشدند. مفاهیمی بسیار مهم که فقط در نصف صفحه روایت شده بودند و چندین بار هم در طول کتاب مورد ‏استفاده قرار گرفتند. مثلا پیمان کیوتو و ساز و کار به وجود آمدن آن برایم گنگ بود. آن قدر کوتاه بود که نمی‌توانستم به ‏راحتی آن را هضم کنم. یا فصل عدالت اجتماعی به نظرم بسیار کوتاه و گنگ بود. فصلی که خودش شامل چندین کتاب ‏سنگین است، نباید به این آسانی ازش عبور می‌شد. یا موارد شکست بازار و شکست دولت، خیلی سریع و گذرا فقط گفته ‏شده بودند. ‏

شاید انتظار بالایی باشد که همه‌ی کتاب یک دست باشد. مفاهیم اقتصاد خرد، واقعا ساده نیستند. از طرف دیگر، این کتاب ‏فقط یک معرفی است. کتابی است که می‌توان آن را به یک دانش آموز کوشای دبیرستانی داد تا بخواند و برای جهت‌های ‏زندگی‌اش دید پیدا کند. می‌توان آن را به یک دانشجو داد تا نگاهش به اطرافش تیز‌تر و دقیق‌تر شود. ‏

دو صفحه‌ی آخر کتاب، که معرفی کتاب‌هایی برای مطالعات بیشتر بود دوست داشتم. با ماهیت هدف کتاب همخوانی ‏داشت. ولی بعد از آن صفحات منتظر فهرست اعلام کتاب بودم. حجم اطلاعات و نام‌هایی که در کتاب آورده شده، فهرست ‏اعلام را برای آن به یک نیاز تبدیل کرده است. اگر کتاب فهرست اعلام داشت، یافتن صفحاتی که مثلا در مورد عقاید الوین ‏راث و کار‌هایش صحبت شده ساده‌تر می‌شد. ‏

در طرح جلد کتاب، با مقدمه‌ی دکتر فرهاد نیلی طوری قرار گرفته که در نگاه اول و بدون دقت آدم فکر می‌کند کتاب را ‏دکتر فرهاد نیلی نوشته است. نام نویسنده‌ی کتاب آن قدر در حاشیه‌ی پایین طرح جلد قرار گرفته که اصلا خوانده نمی‌‏شود. به نظرم این درست نیست. درست است که نام فرهاد نیلی اعتباربخش است. ولی قرار نیست زحمت‌های نویسنده‌ی ‏کتاب نادیده گرفته شود. این کتاب را آقای علی سرزعیم نوشته است و حقش این است که در جلد کتاب طوری نامش ثبت ‏شود که جایگاه اول را داشته باشد. او نویسنده‌ی این کتاب است... ‏

آقای علی سرزعیم یک حرفه‌ای‌گری هم کرده. هر یک از فصل‌های کتاب را به صورت یک ارائه‌ی ۷-۸ دقیقه‌ای در ‏سایت وب یاد قرار داده. برای کسانی که حال و حوصله‌ی خواندن ندارند، ولی تشنه‌ی سوالات و مفاهیم‌اند و فیلم و صدا به ‏مذاقشان خوش‌تر است، به اندازه‌ی‌‌ همان کتاب هزینه برمی دارد. ‏

بینش اقتصادی برای همه کتابی دوست داشتنی است. حداقل با این کتاب می‌شود به مسائل دور و بر و مسائل روزمره دقیق ‏‌تر و حساب شده‌تر نگاه کرد و فهمید که چی از کجا آمده و به کجا می‌رود... ‏

بینش اقتصادی برای همه (تبیین مفاهیم اقتصاد خرد به زبان ساده) / علی سرزعیم/ انتشارات ترمه/ ۲۸۲ صفحه- ۲۰۰۰۰ ‏تومان

خطر ایجاد مشکلات تنفسی برای مسافران جاده...

قشر متوسط یعنی همین. نان آور خانواده تمام روزهای کاری به اداره یا کارخانه برود و برگردد و تمام خانواده هفته‌ها ‏انتظار بکشند تا ۳ صفحه‌ی متوالی از تقویم قرمز شود و آن‌ها بزنند به جاده. کجا؟ یک جای سبز. تنها جای سبز ایران ‏کجاست؟ شمال!!! بدانند که مثل آن‌ها زیادند. تصمیم بگیرند نیمه شب راه بیفتند تا به ترافیک نخورند. اما همین که از ‏دروازه‌های شهر خارج می‌شوند، چراغ ترمزهای ماشین‌های جلویی سدی نفوذناپذیر بر تمام خوشی‌ها شود. به خودشان ‏بگویند که تا کرج است. ۳۰ کیلومتر راه برایشان ۴ ساعت طول بکشد. خورشید طلوع کند و سیاهی شب برود، اما قرمزی ‏چراغ ترمز ماشین‌های جلویی نرود. راهی که در روز عادی ۲ ساعت طول می‌کشد ۸ ساعت طول بکشد. راهی که در حالت ‏عادی ۴ ساعت طول می‌کشد، برایشان ۱۴ ساعت طول بکشد. توی تونل دچار گازگرفتگی و خفگی بشوند... چه می‌ماند ‏دیگر؟! ‏

اصلا چرا؟! ‏

و بعد از چرا: چه می‌توان کرد؟! ‏

امروز اخبار ساعت ۲ مصاحبه با معاون اول رییس جمهور را پخش می‌کرد. آقای معاون اول فاجعه‌ی ترافیک جاده‌های ‏منتهی به شمال را حس کرده بود و با هواپیما رفته بود ساری. می‌گفت که سه بار است که بزرگراه تهران شمال را ‏بازدید می‌کنم و تمام نیرویمان را گذاشته‌ایم تا این بزرگراه هر چه زود‌تر به سرانجام برسد. و از مردم عذرخواهی می‌‏کرد. عذرخواهی‌اش قشنگ بود. ولی تمام هم و غم دولت صرف چه چیزی داشت می‌شد؟ احداث یک جاده‌ی دیگر؟! ‏واقعا یک جاده‌ی دیگر چاره‌ی کار است؟ فیروزکوه. هراز. چالوس. جاده قدیم قزوین رشت. اتوبان قزوین رشت. ۵ تا ‏جاده مگر کم است؟ اصلا مگر مقصد این همه ماشین در خطه‌ی شمال چه قدر مساحت دارد؟ 

این یک قانون ثابت شده‌ی جهانی است که هر چه مساحت آسفالت بیشتر شود، ترافیک هم بیشتر می‌شود.¹ یک جاده‌ی ‏دیگر به سوی شمال چه معنایی دارد؟ تعداد کشته‌های جاده‌ای ایران قرار است اضافه شود. برای من هر بزرگراه جدید، ‏هر آزادراه جدید در ایران این معنا را دارد. قرار است کشتارگاه توسعه بیاید. همین و تمام. ‏

چرا باید قشر متوسط برای یک تعطیلات ساده این همه رنج بکشد؟ چرا باید برای یک گردش ساده، این همه ترافیک را ‏تحمل کند؟ ‏

یک دلیلش به نظر من این است که مردم ما بلد نیستند.‌‌ همان قدر که بلد نیستند توی جاده رانندگی کنند،‌‌ همان قدر هم بلد ‏نیستند که به کجا مسافرت کنند. کسی یادشان نداده. آزمون‌های گواهینامه‌ی رانندگی در ایران، مهارت‌های رانندگی در ‏شهر است: پارک دوبل، دور دو فرمان، دور یک فرمان، راهنما زدن. همین‌ها... بعد طرف با بلد بودن همین چیز‌ها مجوز این ‏را پیدا می‌کند که  در جاده رانندگی کند.² بی‌اینکه درکی داشته باشد که سرعت های مختلف چگونه ‏سرعت هایی هستند... کسی یاد ملت نداده که مسافرت فقط در شمال رفتن خلاصه نمی‌شود. این بوم و بر سوراخ سنبه‌های زیادی ‏دارد که همه می‌توانند درش پخش شوند و بیاسایند. ایران آن قدر که جاده‌هایش می‌نمایند، خشک نیست. خیلی از جاده ‏فرعی‌های ایران به جاهایی می‌رسند که برای یک تعطیلات ۲-۳ روزه عالی‌اند... و دقیقا مشکلات بعدی برای کسانی که ‏بلدند شروع می‌شود: نبود زیرساخت‌ها. هم فیزیکی. هم فرهنگی. ‏

هزینه‌ی اقامت فوق العاده بالا است. به طرز احمقانه‌ای هزینه‌ی اقامت کوتاه مدت در ایران بالا است. مردم بومی مناطق ‏ایران، آن قدر که رادیو و تلویزیون می‌گوید مهربان نیستند. به پلاک ماشین‌ها خیلی دقت می‌کنند. اگر عدد سمت راست ‏پلاک ماشینت مثل آن‌ها نباشد، توقع هر گونه رفتار وحشیانه‌ی رانندگی را می‌توانی ازشان داشته باشی و... ‏

و راستش به نظر من این رفتار مردم در تعطیلات خیلی دلایل و معناهای دیگر دارد که مغز من به آن‌ها قد نمی‌دهد... ‏

و البته خیلی چیزهای دیگر هم هست. حالت ایده آل مسافرت برای من راه آهن است. امن‌ترین و ارزان‌ترین (به جز ‏ایران) نوع مسافرت. اگر شبکه‌ی ریلی ایران توسعه می‌یافت، اولا تلفات جاده‌ای به مراتب کم می‌شد. ثانیا وقتی ملت با ‏یک تعطیلات ۳ روزه مواجه می‌شدند، همه با ماشین‌‌هایشان نمی‌ریختند سمت شمال. با قطار سریع السیر، در عین آرامش ‏به یکی از ده‌ها نقطه‌ی گردشگری ایران می‌رفتند. بعد آنجا سوار ماشین‌های محلی می‌شدند و به گشت و گذار می‌‏پرداختند. این جوری فایده‌ی مسافر برای آن شهر و دیار بیشتر محسوس می‌شد... ‏

این اصرار بر جاده ساختن را درک نمی‌کنم. هر جای ماجرا را که می‌گیری، سر و کله‌ی صنعت مادر ایران پیدا می‌شود: ‏خودروسازی. سایپا و ایران خودروی لعنتی. چه می‌شد اگر به جای خودروسازی می‌رفتیم سمت واگن سازی، می‌رفتیم ‏سمت لوکوموتیو و ریل سازی؟! ‏

 

1: صفحه ی 281 از کتاب ترجمه ی فارسی "پویایی شناسی کسب و کار" نوشته ی جان استرمن شرح حال این چرخه را آورده است...
2: یکی سال پیش خانم "نکیسا نورایی" در صفحه ی فیس بوکش فرآیند گرفتن گواهینامه ی رانندگی در آلمان را روایت کرده بود. خواندنش خالی از لطف نیست:
"اندر احوالات من و گواهینامه رانندگی آلمانی:
اول اینکه کلا گواهینامه گرفتن در آلمان ارزان نیست، چون باید خیلی تعلیم دیده باشی، امتحان از دو قسمت تئوری و شهری تشکیل می شه. امتحان تئوری خودش یک غوله. حدود نهصد سوال هست که باید بخوانی. از این بین فقط سی تا سوال در امتحان هست که مجموع نمره اش صد و ده می شود و باید نمره صد بگیری تا قبول بشی. بعد سوالها تستی هم هست، اگه دو تا جواب درست باشه و فقط یکی رو زده باشی نمره اش رو نمی گیری. در یه کلام باید قوانین رو خوب فهمیده باشی. بعد از امتحان تئوری، نوبت شهری می شود.
من چون گواهینامه ایران رو ندارم، باید مراحل تعلیم رانندگی در شهر رو مثل یک آلمانی بگذارنم. تنها تفاوتش البته با دارنده گواهینامه ایرانی در آموزشهای اتوبان و رانندگی در شب است. هفت ساعت رانندگی در اتوبان و خارج شهر و دو ساعت رانندگی در شب.
من هفت ساعت رانندگی در اتوبان رو گذراندم. می دونین که در اتوبانهای آلمان محدودیت سرعت وجود ندارد. به همین وحشتناکی!‌
قبلا در حین ساعتهای اموزشی معلمم من رو در اتوبان هم برده بود اما خیلی کوتاه. همان کوتاه مدت هم برای سکته کردن من کافی بود. ماشینهای مثل یک ترقه از کنارم رد می شدند و من فقط فرمان ماشین را محکم گرفته بودم.
دفعه اول که چهار ساعت در اتوبان راندم، تمام عضلات بدنم تا یک روز گرفته بود. از ترس و از استرس پاهایم خشک شده بودند.
دیروز که سه ساعت بعدی بود،دیگه به سرعت صد و بیست عادت کرده بودم. معلمم گفت باید با صدو پنجاه بری. توجه داشته باشین که پدال گاز زیر پای معلم هم هست، وقتی من گاز نمی دادم خودش زحمت گاز دادن رو می کشید. بهم گفت باید رانندگی در سرعتهای مختلف رو یاد بگیری. هنوز انگشتهای دستم درد می کنه. از بس که فرمان را فشار دادم. اتوبان دست کم سه تا لاین داره. لاین سمت راست برای کامیون و رانندگی معمولی و دو تا لاین بعدی برای سبقت گرفتن است. من وقتی برای سبقت گرفتن از کامیونها به لاین دوم می رفتم، یه دفعه یه چیزی مثل ترقه از کنارم در لاین سوم رد می شود و بعد از چند ثانیه در افق ناپدید می شد. من با سرعت متوسط صدو چهل می راندم، دیگه خودتون حساب کنین ماشینی که مثل تیر از کنارم رد می شد چه سرعتی داشت.
هنوز تمام بدنم درد می کنه..."

 

پس نوشت: سندی تصویری از قانون "هر چه مساحت آسفالت بیشتر شود، ترافیک هم بیشتر می‌شود.":

 

چگال

کیومیزو نرم و راحت پیش می‌رفت. بزرگ‌ترین تفاوتش با سفیدبرفی برایم این بود که بقیه‌ی ماشین‌ها دیگر اذیتم نمی‌‏کردند. پژو‌ها و سمندهای پشت سر نوربالا نمی‌زدند و پرشیا‌ها و ال۹۰های جلویی اگر سرعتشان کمتر بود خودشان کنار ‏می رفتند. و من توی دلم می‌گفتم خاک بر سر همگیتان. آخر سرعتی که من می‌رفتم هیچ تغییری نکرده بود. ۱۲۰ تا ‏بیشتر نمی‌رفتم. کمتر هم نمی‌رفتم. با سفیدبرفی هم همین جوری بودم. فقط سفیدبرفی به جرم پراید بودن انگار حق ‏نداشت جلوی یک سمندو باشد. یا یک ۴۰۵ لش زورش می‌آمد از سر راهش کنار برود. ولی این ‏پیرمرد ژاپنی با ظاهر جوانش احترامی داشت که سفیدبرفی با تمام تردی و تازگی‌اش نداشت. ‏

در کمتر از یک روز۱۰۰۰ کیلومتر راه رفته بودم و خسته بودم و نبودم. کیومیزو همچون کشتی در یک دریای بی‌موج پیش می‌رفت ‏و خسته نمی‌کرد آدم را. ولی غمگین بودم. از فشردگی روز غمگین بودم. ذهنم در و بی‌در تصاویر را به یاد می‌آورد و بعد ‏یک آخرش که چه، دنبال چی بودی، دنبال چی هستی بیخ گلویم را می‌گرفت و کاری نمی‌توانستم بکنم. ‏

آخر آن جاده‌ی پرپیچ و خم جنگلی به جاده‌ی خاکی رسیده بود. بعد از جنگل انبوه با سبزهای درخشان و کندوهای عسل، ‏جاده از مهی غلیظ در ارتفاعات گذشته بود و به خاکی رسیده بود. چند کیلومتری در خاکی رفته بودیم و سر پیچی ایستاده ‏بودیم به تماشای دشت سبزی که تا جنگل‌ها زیر پایمان پهن شده بود. هر چند دقیقه ماشینی می‌آمد. صد متر پایین‌تر ‏پرایدی را نگاه کردیم که به زور بالا می‌آمد. سرنشین‌هایش را پیاده کرده بود و هلش می‌دادند تا از سربالایی‌ها بکشد ‏بالا. مشکل از پراید بودنش نبود که نمی‌توانست تیزی سربالایی جاده خاکی را بکشد بالا. مشکل از کلاچ ضعیفش بود که ‏تعمیر لازم بود. ۳ نفر بودند. راننده مردی جوان، ۲ نفر دیگر یک دختر و پسر هم سن خودم. ۲ نفری هل می‌دادند. به ما که ‏رسید بهش گفتیم که آن ۲ نفر را علی الحساب بنشان روی کاپوت ماشین. جلوی ماشین اگر سنگین باشد دیگر بکس باد ‏نمی کند. خواستم سربالایی تیز‌تر بعدی را نشانش بدهم و بگویم کجا می‌خواهی بروی با این کلاچ ویران؟ اما بعدش گفتم ‏همه که مثل تو محتاط نیستند. دیوانگی لازم است خب. بعد به این فکر کردم که این جاده خاکی بعد‌ها برایشان خاطره می‌‏شود. بعد‌ها آن هل دادن ۲ نفره برای آن دختر و پسر موجی از یادهای شیرین می‌شود... ‏

فقط راه رفته بودیم. فقط سربالایی‌ها را کشیده بودم بالا و هر چند ده دقیقه یک بار ایستاده بودم و عکسی گرفته بودم و ‏دوباره راه افتاده بودم و رفته بودم و برگشته بودم. پیاده روی نکردم. وارد هیچ کدام از فرعی‌های خاکی نشدم که ببینم به ‏چه دنیای عجیبی راه پیدا می‌کنند. توی خنکای ارتفاعات لش نکردم. دراز نکشیدم. فکر نکردم. توی خودم فرو نرفتم. ‏تصمیم‌های بزرگ نگرفتم. وقت نشد. وقت کم بود و دیدنی‌ها آن قدر بود که نمی‌شد بی‌خیالشان شد. خیلی وقت است ‏که این جوری شده‌ام. درصد زیادی از زمان‌های هفته‌ام به کارهای پست می‌گذرد (روزی ۸ ساعت کار بیهوده برای ‏چندرغاز پول، روزی ۳ساعت رفت و آمد در شهر، روزی ۸ ساعت خواب سیری ناپذیر...) و دقیقا لحظه‌هایی که دقیقه‌هایم ‏پربار می‌شوند، آن قدر کم‌اند که مجبور می‌شوم فقط چگالیشان را زیاد کنم. فقط تا می‌توانم با سرعت بیشتری برانم، با ‏سرعت بیشتری به جاهای دور بروم، با سرعت بیشتر تصاویر را ذخیره کنم، و با سرعت بیشتری وقت نکنم که ازین تصاویر ‏و ازین لحظه‌ها استفاده کنم... ‏

کنار جاده ایستاده بودیم و به گاوهای‌‌ رها در جاده نگاه می‌کردیم. گاو‌ها ترسو بودند. به سمتشان که می‌رفتم از من می‌‏رمیدند. ایستاده بودیم و به کلبه‌های چوبی در دامنه‌ی کوه‌ها نگاه می‌کردیم، که آن ۴۰۵ از جلوی ما رد شد. توی جاده ‏هم دیده بودمش. ازش سبقت گرفته بودم. آرام می‌راند. خانمی که کنار راننده نشسته بود،‌‌ رها بود. مو‌هایش طلایی بود و ‏پوستش سفید. شالش روی گردنش افتاده بود و به باز‌ترین شکل ممکن روی صندلی جلو نشسته بود. دستش را از پنجره ‏بیرون انداخته بود و باد به آرامی از توی آستین مانتوی فیروزه ای‌اش توی تنش می‌پیچید. حالت مغرورانه‌ی عجیبی ‏داشت. از آن حالت‌ها که من زیبا‌ترین زن جهانم و دنیا باید بیاید قوزک پای من را بلیسید، انگار که همه‌ی عالم و آدم در ‏خدمتش هستند و باید باشند، انگار که آن پسرک راننده هم نوکری بیش برای بیشتر کردن لذت‌های او نیست... یاد دیزی ‏و گتسبی بزرگ افتادم. و نمی‌دانم چرا باز هم غمگین شدم... ‏

کیومیزو آرام و روان پیش می‌رفت. در کمتر از ۲۴ ساعت ۱۲۰۰ کیلومتر راه رفته بودم و باید صبح شنبه بدو می‌رفتم سک ‏سک می‌کردم. خیل کارهای ناکرده و مانده، خیل خلاقیت‌های فراموش شده، خیل کتاب‌های نخوانده، خیل حرف‌های گفته ‏نشده و نوشته نشده، خیل‌‌ رها بودن‌ها و نبودن ها بهم فشار می‌آوردند... ‏

پیاده گردی راهب بودایی ژاپنی در فلات ایران

عنوان و طرح جلد کتاب بدجور من را گرفت: ‏

‏ «سفرنامه‌ی سوزوکی شین جوء

‏ سفر در فلات ایران (۱۹۰۵-۱۹۰۶ م) ‏

‏ پیاده گردی راهب بودایی ژاپنی در شمال و شرق ایران» ‏

طرح جلد بیش از حد ساده بود. هیچ عکس و تصویری نداشت. فونت تحریری عنوان کتاب، یک جور حس قدمت و یک ‏جور حس عرفان را بهم القا می‌کرد. پیاده گردی راهب بودایی بوی کتاب هاگاکوره را به مشامم می‌رساند. انگار که قرار ‏است با خواندنش به یک سلوک و مسلک سامورایی در فلات ایران دست پیدا کنم. انگار که اگر بخوانمش تبدیل می‌شوم به ‏فارست ویتاکر در فیلم گوست داگ. با این تفاوت که به جای آدم کشی می‌روم پیاده گرد فلات ایران می‌شوم... ‏

ولی شرح آقای سوزوکی شین جوء خلاصه‌تر ازین حرف‌ها بود. خبری از سلوک سامورایی نبود. خبری از دریافت‌های ‏عرفانی راهبی بودایی در فلات ایران نبود. حقایقی فرا‌تر از آسمان‌ها نداشت. نشان می‌داد که زمینه خراب‌تر ازین حرف‌ها ‏بوده که بشود روایت‌هایی خیال انگیز و هاگاکوره وار به دست داد. بیشتر برایم سندی بود از نامهربانی‌های قومی که خود ‏را برتر‌نژاد عالم و آدم می‌داند: ‏

‏ «مردی روستایی از من پرسید که تهران پایتخت ایران زیبا‌تر است یا توکیو در ژاپن؛ و آیا در آمریکا هم شهری به قشنگی ‏تهران هست؟! تهران کم و بیش به الگوی اروپایی طراحی و خیابان بندی شده است؛ اما برایم چنین نمود که ساکنان این ‏شهر جز خانه‌های روستایی غار مانند، آبادی دیگری ندیده‌اند. این شهر جلوه و جاذبه‌ای ندارد، و فقط سگ‌های ولگرد ‏کثیف همیشه در کوی و گذر می‌گردند. این وضع را می‌توان با استانبول مقایسه کرد.» ص ۴۲‏

‏ «در این مسیر خانه و مسکنی از مردم محلی نبود. و گیاه و درختی هم دیده نمی‌شد. کم کم چشم انداز آشنای ایران که ‏بیابان برهنه و تهی است نمودار می‌شد. با تفاوت یک روز راه، از سبزی و خرمی به کوه و زمین بی‌بوته و درخت رسیدم. ‏چندان که پنداری منظره‌ی چشم نواز دیروز خواب و خیالی بیش نبود. هیچ چیز برای خوردن پیدا نمی‌شد. و فنجانی آب ‏هم برای نوشیدن به سختی به دست می‌آمد. علاوه بر این، محلی‌ها که از خارجی‌ها بدشان می‌آمد بار‌ها، ندانستم چند بار، ‏از لبه‌ی بام و روی ایوان خانه‌ها به رویم آب دهان می‌انداختند. در جایی که از دکاندار محل یک فنجان چای خواستم، بیش ‏از دو برابر قیمت یا پنج شاهی با من حساب کرد. فنجان و بشقابی را که دستم به آن خورده بود از خانه بیرون می‌آوردند و ‏در جوی آب می‌شستند تا پاک شود. هرگز با ظرف‌های خودشان در هم نمی‌شستند.» ص ۳۷‏

‏ «نافهمی و بلاهت مردم محل در اینجا بیرون از حد توصیف بود؛ اما همین مردم آنجا که پای نفعشان در میان باشد و به ‏انگیزه‌ی آزمندی چنان زیرک و حسابگرند که انسان متحیر می‌ماند.» ص ۷۲ ‏

قشنگی روایت اینجا بود که سوزوکی شین جوء یک ژاپنی بود. کسی بود که در ایران به دنبال منفعت خودش نبود. زمین ‏های ایران را به عنوان منابع نفت خام برای سرزمین خودش نگاه نمی‌کرد. نمی‌خواست از خاک ایران و از مردم ایران بهره ‏برداری کند. او یک مسافر بود. یک راهب بود. مثل انگلیسی‌ها و روس‌ها نبود. و برخوردی که با او شد خوی محض ایرانی ‏بوده. نگاه چاکرمآبانه‌ی ایرانی‌ها در رفتار با او وجود خارجی نداشته. ایرانی‌ها در مواجهه با او خودشان بوده‌اند... ‏

راستش فکر می‌کنم بعد از یک قرن نواده‌ی آقای سوزوکی شین جوء به ایران بیاید و بخواهد با پاهای خودش در فلات ‏ایران پیاده گردی کند، روایتش از پدربزرگش چندان فرا‌تر نرود... ‏

سپاه اسلام

کتاب ده روز با داعش را خواندم. کتاب خوبی بود. تکه‌های زیادی را خط کشیدم. یورگن تودنهوفر، روزنامه نگارآلمانی ‏برایم ستودنی بود. هر چند به نظرم اگر من کتاب را می‌نوشتم، توصیف‌های دقیق‌تر و بهتر و جزئیات بیشتری را شرح می‌‏دادم و روایتم جذاب‌تر می‌بود. ولی دل و جرئت تودنهوفر برای سفر به قلمرو سرزمین دولت اسلامی و تیزبازی‌های او و ‏موی دماغ شدنش چیزهایی هستند که فقط از آن پیر آلمانی برمی آید و لاغیر. کتاب تصویر بی‌طرفانه‌ای از داعش ارائه ‏داده بود و جان کلام داعش را شرح داده بود. ‏

و راستش... داعش یک جذابیت غریبی دارد. جذابیتی که باعث می‌شود جوانان هلندی و انگلیسی و آلمانی و مراکشی و ‏آمریکایی، زائرانه هزاران کیلومتر راه را بکوبند بروند ترکیه و از مرزهای ترکیه وارد قلمرو دولت اسلامی شوند و بجنگند. ‏جذابیتی که برای منی که در یک جامعه‌ی مثلا اسلامی زندگی می‌کنم هم قابل لمس است... چه جذابیتی؟ جذابیت دروغ ‏نگفتن. ‏

داعش دروغ نمی‌گوید. ادعای قوانین صدر اسلام را دارد و ازین که مطابق صدر اسلام برده داری کند، غیرمسلمان‌ها را ‏بکشد، گردن بزند، انگشت قطع کند، زنان ایزدی را تبدیل به کنیز کند و همچون کنیزان صدر اسلام از آن‌ها بهره کشی ‏جنسی کند هیچ ترسی ندارد. می‌گوید اسلام همین است و بی‌هیچ چون و چرایی اجرایش می‌کند. حرف‌ها و عمل‌هایش ‏دوپهلو نیستند. وحشی‌گری اگر می‌کند، انکار نمی‌کند... و فکر می‌کنم ادعای دروغ نگفتن، آن قدر جذاب است که هیچ ‏گاه تفکر داعشی از بین نرود... ‏

چه می‌خواستم بگویم؟ 

آهان. شبکه‌های اجتماعی پر شده است از مرثیه‌هایی که برای سربازهای دیروز سراییده شده. سربازهایی که توی یک ‏تصادف رانندگی کشته شده‌اند. من به شخصه از راننده اتوبوس‌ها خوشم نمی‌آید. جمله‌ام هم این است: راننده ‏کامیونی که نمی‌تواند با جاده کنار بیاید و از تنهایی خودش و جاده ترسان می‌شود، می‌رود راننده اتوبوس می‌شود... باز ‏هم بی‌مسئولیتی یک راننده اتوبوس کار دست همه داد. مرثیه‌ها در مورد سرباز‌ها زیادند. به حق هم هستند. بار اول نیست ‏که. از آن اتوبوس سال‌های دور المپیادی‌های دانشگاه شریف بگیر تا دیروز... کشتار جمعی به همین‌ها می‌گویند دیگر. ‏چیزی که حالم را به هم زد، رفتار دروغین مسئولان بود. از رییس جمهور تا فرمانده نیروی زمینی. آن تریپشان که ‏خواسته‌اند از بازماندگان و خانواده‌های از دست رفتگان دلجویی کنند. رفته‌اند ملاقات. این‌ها همه‌اش دروغ است. ادای ‏رفتار مسئولانه است. فشار رسانه‌ها است... ‏

اسلام می‌گوید خون هر مسلمان به اندازه‌ی پول 100شتر می‌ارزد. از آن حکم‌های صدر اسلامی است که بی‌تغییر مانده ‏است. این روز‌ها شتر دیگر ارزان است. مثل صدر اسلام نیست که وسیله‌ی نقلیه‌ی راه‌های دور باشد. مثل صدر اسلام نیست ‏که ارزش آن چنانی داشته باشد. این روز‌ها اگر پراید را هم وسیله نقلیه‌ی راه‌های دور حساب کنی باز پول خون یک ‏مسلمان عدد قابل اعتنایی می‌شد... پول 100شتر می‌شود ۱۹۰ میلیون تومان. به اندازه‌ی پول یک ماشین شهری متوسط ‏حرام قلمه‌های بی‌شمار ایران... کاریش نمی‌شود کرد. خون مسلمان توی صدر اسلام خیلی گران بوده. ولی این روز‌ها به ‏دلایلی که من دانشش را ندارم ارزان حساب می‌کنند. بعد مسلمان‌ها با هم از هر نظر برابرند. اینکه این مسلمان المپیاد ‏فیزیک دارد، آن یکی معتاد است، این یکی سرباز است و ازین حرف‌ها نداریم. توی اسلام همه با هم برابرند و پول خون ‏شان هم با هم برابر است. این یعنی اینکه ما در اسلام فردیت به آن معنا نداریم. اینکه در کشورهای غربی پول خون یک ‏استاد دانشگاه ۱۰۰۰ برابر پول خون یک کارگر است، یعنی فردگرایی. به خاطر همین کشته شدن ۱۹ تا سرباز یا ۴۵ نفر ‏مسافر یا ۷ تا المپیادی فیزیک شریف هیچ فرقی ندارد. فرد معنایی ندارد. برای مرجع تقلیدی که توی قم نشسته و فتوا صادر ‏می کند، سرباز و المپیادی و کارگر و مسافر توفیری ندارد. می‌خواهم بگویم این مرثیه سرایی‌ها همه بازی مدرنیسم است. ‏وقتی اصل غرامت بر اساس احکام صدر اسلام پرداخت می‌شود، دلجویی هم باید به سبک صدر اسلام باشد. ازین دلجویی ‏های مدرنیته که پیام تسلیت بدهیم و این حرف‌ها همه‌اش سیاست است و دروغ. ما که می‌دانیم ریشه‌ی فکر و عمل از ‏همان فکر 100شتر و برابری می‌آید و ۱۹ تا کمتر و بیشتر توفیری ندارد برای شما. چرا می‌خواهید سر ما را گول بمالید؟! ‏

من مرد تنهای شبم!

خیلی وقت بود دانشگاه نرفته بودم. خلوت بود. حس خوبی می داد. یک جور حس امنیت و خوشی و جدی نبودن. جدن ‏نبودن نه. حس مسخره نبودن درست تر است. حس این که تلاش ها بیهوده نیستند. وقتی 6 روز هفته را می روی سر کار و ‏پلشتی ها را می بینی حس می کنی هیچ چیزی برای تلاش کردن وجود ندارد. حس می کنی همه چیز مسخره است. دانشگاه ‏همچه حسی به آدم نمی دهد. شاید درست ترش این است که بگویم شریف همچه حسی به تو نمی دهد. حرمت نامش باعث ‏می شود تو فکر کنی تلاش هایت روزی به ثمر می نشیند. ولی سر کار که می روی این حس از تو گرفته می شود. آدم هایی ‏که حقوق سر ماه شان 2 رقمی است تو را به چشم یک مزاحم نگاه می کنند(چون پاچه خواری نمی کنی) و حوصله ات را نخواهند داشت. تو هیچ ارزشی ‏نداری و آن ها هم ابایی ندارند که سرکوبت کنند. تمام آرمان آدم، تمام سعی و تلاش و سگدو زدن می شود این که حس ‏امید را از تو نگیرند. سعی می کنی امید را مثل یک گنجینه حفظ کنی و امیدوار بودن گاهی سخت ترین کار دنیا می شود.‏

خوابم می آمد. محمد کمی دیر کرده بود. کوله ام را گذاشتم روی نیمکت لوپ جلوی کتابخانه مرکزی و بی خیال دنیا دراز ‏کشیدم و خوابیدم. واقعا خوابیدم. برایم مهم نبود که کی از کنارم رد می شود. خش خش قدم های گذرا را می شنیدم. اما ‏آرامش عجیبی داشتم. آن طرف تر آبپاش فشاری فش فش می کرد و روی چمن ها آب می پاشید. هر از چند گاهی بادی با ‏لختی و سنگینی از میان آب پاش عبور می کرد و خنکایش را به من می رساند. هیچ وقت به این راحتی توی حیاط دانشگاه ‏نخوابیده بودم. 15 دقیقه ای خوابیدم و بعد محمد آمد بیدارم کرد که بیا برویم سر پروژه ی درسی.‏

حس می کردم به بخشی از یک آرزوی بزرگ رسیده ام. ‏

از راننده کامیون ها و راننده تریلی ها چند تا چیز را یاد گرفته ام. از رفتار و منش شان.‏

یکی شان برای بچگی من است. روزی که همراه بابام رفته بودم سر کارش. آن جا یک پیرمرد خیلی کوچک بود که عصا ‏داشت. از شدت پیری تقریبا هم قد من کوچولو شده بود. باید با تریلی یک باری را می بردند یک جایی. بابام هم باید با ‏ماشین خودش از پی تریلی می رفت. راننده ی تریلی همان پیرمرد کوچولو بود. ماک قرمزی که از تمیزی برق می زد. من ‏دیدم که او به سختی و با هزار زور و زحمت از تریلی رفت بالا و جاگیر شد. بعد تریلی را روشن کرد و ما را در مهی سیاه از ‏دود جا گذاشت. تیز و سریع حرکت کرد. بی این که کسی بهش فرمان بدهد و راهنمایی اش کند دنده عقب گرفت و از ‏حیاط کارخانه بیرون آمد و بعد به سرعت حرکت کرد. من فقط دود غلیظ اگزوزش را می دیدم که پی در پی گم می شد و ‏پیدا می شد. تا من و بابام سوار ماشین شویم و دنبالش برویم او مسافت زیادی را با سرعت هر چه تمام تر رفته بود و توی ‏جاده نقطه شده بود.‏

آن پیرمرد هنوز هم اسطوره ی من است. کسی که رنجور و ضعیف بود. ولی وقتی نشست پشت فرمان تریلی خودش، کسی ‏به گرد پایش نمی رسید. رنجور و ضعیف بود، به نظر می آمد که هیچ کاری نمی تواند بکند، ولی وقتی نشست پشت فرمان ‏تریلی خودش، تیز و جلدترین آدم بود. توی کار خودش اوستا بود. مهم این بود که از پله های تریلی اش بالا برود و بنشیند ‏پشت فرمان. وقتی فرمان تریلی خودش را توی دست گرفت تمام بود. خیلی مهم است که آدم تریلی خودش را داشته باشد ‏و خیلی مهم است که آدم بلد باشد که تریلی خودش را به حرفه ای ترین شکل ممکن براند...‏

یکی دیگرشان برای راننده های کنار جاده است. آن ها که یکهو خسته می شوند. آرام آرام می کشند کنار. بعد می روند زیر ‏کفی تریلی شان. زیلو را پهن می کنند. و بی خیال دنیا و مافیها خواب می روند. انگار نه انگار که کنار جاده است و ماشین ها ‏رد می شوند و صداها اذیت می کنند و آدم ها نگاه می کنند و... هیچ چیزی مهم نیست. مهم همان تکه سایه ی زیر کفی ‏تریلی است و زیلویی که رویش دراز کشیده اند. دست شان را روی شکم قفل می کنند و خر و پف شان هوا می رود. ساعتی ‏کنار جاده می خوابند و دوباره سر حال می شوند و د برو که رفتیم... ‏

صبح وقتی توی حیاط دانشگاه خواب رفته بودم یک لحظه دیدم شبیه همان راننده ها شده ام. انگار برایم هیچ چیزی مهم ‏نیست. ‏

خسته ام. باید بخوابم. می خوابم...‏

پیچ بزرگ

ایستگاه علم و صنعت همه با صف سوار می‌شوند. ایستگاه سرسبز هم همین‌طور. ایستگاه رسالت هیچ وقت صف نمی‌ایستند. ‏گله‌ای سوار می‌شوند. ایستگاه کرمان پاری وقت‌ها صف دارد و پاری وقت‌ها ندارد. ایستگاه‌های اثنی‌عشری و استاد حسن ‏بنا هیچ وقت رنگ صف به خودشان نمی‌بینند. اما ایستگاه سیدخندان صفی است. ‏

کل طول مسافتی که اتوبوس بین این ایستگاه‌ها طی می‌کند 5 کیلومتر است. ‏

اما این که چرا رفتار آدم‌ها در صف ایستادن و نایستادن در طول این 5 کیلومتر این قدر بالاپایین دارد سوال بزرگی است. از ‏آن سوال‌ها که آدم را به موشکافی در سیستم‌های اجتماعی-فرهنگی علاقمند می‌کند.‏

باری...‏

صف ایستاده بودیم. ایستگاه سید خندان صفی است. اتوبوس نمی‌آمد. 2-3 نفر زرنگ‌بازی در آوردند و بدون صف رفتند ‏جلو ایستادند. از این پسرهای بازو کلفت بدون پشم. کسی چیزی نمی‌گوید معمولا. اتوبوسی در کار نبود. مردی که جلویم ‏ایستاده بود افغان بود. حالت‌ تسلیم و سر به زیر کارگرهای افغان را داشت. من غرق در فکرهایم بودم. (ذهنم این روزها ‏پر از فکر است: بعضی‌ها آلودگی‌اند و بعضی‌ها تصمیم و بعضی‌ها رویا و...) به روبه‌رو نگاه می‌کردم. به عبور ماشین‌ها در ‏بزرگراه رسالت. به ایستادن مسافرکش‌ها و تذکر سریع پلیس که آقا توقف نکن. ‏

یکهو مرد افغان از جلویم ناپدید شد. رفت عقب صف. از بین کسانی که صف ایستاده بودند راه باز کرد تا وارد بزرگراه شود. ‏خیلی تیز و بز. گفتم حتم دیرش شده. می‌خواهد از وسط بزرگراه رد شود برود آن طرف تاکسی سوار شود برود. جلویم ‏خالی شده بود. سریع حرکت کردم تا جای خالی‌اش را پر کنم. آن قدر صف طولانی شده بود که یک نفر جلوتر هم یک نفر ‏بود. ولی او به طرف بزرگراه نرفت. توی همان خط ویژه سریع دوید جلوتر. پیچ بزرگی را که وسط خط ویژه افتاده بود ‏برداشت و آن را کنار ایستگاه، چسبیده به لبه انداخت. و سریع برگشت به صف. پیچ بزرگی بود. معلوم نبود آن‌جا چه کار ‏می‌کرد. ممکن بود به لبه‌ی لاستیک اتوبوس بگیرد و پرتاب شود سمت آدم‌هایی که صف ایستاده بودند. و یا پرتاب شود ‏سمت ماشین‌هایی که آن طرف رد می‌شدند. ‏

ازین که سریع جایش را پر کرده بودم خجالت کشیدم. من به چه فکر کردم و او به چی... قدمی عقب رفتم تا برگردد سر ‏جایش. بهش گفتم: دستت درد نکنه. کار خیلی خوبی کردی. نمی‌دانست که باید خواهش کند. گفت: پیچ بزرگ بود. خوار ‏لاستیک اتوبوسو می‌گا... گفتم: درسته. و بعدش به خیلی چیزهای دیگر فکر کردم. ‏

رفتار مرد افغان برایم تکان‌دهنده بود...‏

شهید جنگلبان ‏فضل‌الله علی‌پور

آدمی که جلوی حرام‌لقمه‌ها می‌ایستد یک آدم معمولی نیست.‏

آدمی که خاک این کشور، درخت‌هایش، هوایش، روحش را مثل جان خودش می‌داند یک آدم معمولی نیست.‏

دشمن اصلی این بوم و بر خارج از مرزهای آن نیست. دشمن اصلی این بوم و بر جهالت و زیاده‌خواهی و حرام‌لقمگی ‏آدم‌هایی است که هیچ قانونی برای ایستادگی مقابل‌شان وجود ندارد. و کسی که مقابل این آدم‌ها می‌ایستد یک آدم معمولی ‏نیست.‏

آدمی که ساعت 3 بامداد جمعه 7 خرداد 1395 راه را بر قاچاق‌چیان چوب می‌بندد و اجازه نمی‌دهد که قلب جنگل‌های رو به ‏تُنُکی ایران را بیش از این نابود کنند یک قهرمان است. ‏

آدمی که به خاطر ایستادگی جلوی قاتلان جنگل‌های ایران، قاتلان هوای پاک و سرشار از اکسیژن، قاتلان زندگی نسل‌های ‏آینده می‌ایستد و جانش را از دست می‌دهد یک شهید است. به معنای کامل کلمه یک شهید است.‏

و وقتی گوینده‌ی اخبار صدا و سیما شهادت جنگل‌بان فضل‌الله علی‌پور را قتل می‌نامد تا فیهاخالدون آدم می‌سوزد... این صدا و ‏سیمای جمهوری اسلامی، این ام‌الفساد جمهوری‌ اسلامی اگر سر سوزنی شعور داشت و شعور داشتند... ‏

خدا کند که جهان عادلانه‌تری پس از مرگ ما وجود داشته باشد. حداقل به پاس قدردانی از آدمی چون شهید جنگلبان ‏فضل‌الله علی‌پور باید جهان عادلانه‌تری پس از مرگ همه‌ی ما وجود داشته باشد...‏

به تعداد زیادی رابین هود نیازمندیم! (به داش آکل که خیلی بیشتر...)

پیرمرد را نیمه‌شب کنار بزرگراه همت خفت کرده بودند. سوار بر پرایدش آرام می‌راند که یکهو جلویش پیچیدند. ‏جوری که مجبور شد بایستد. چهار نفری ریختند سرش و از ماشین کشاندندش بیرون. آن پراید تمام زندگیش بود. ‏حاضر نشد که به راحتی پرایدش را از دست بدهد. آویزان در شد. با چاقو زدندش. تسلیم نشد. کشاندندش. 50 متر به ‏در ماشینش آویزان ماند و ضربات چاقو را پی در پی تحمل کرد و نایی برایش نماند. رها کرد و رها شد. ‏

جسدش را با ردی 50 متری از خون صبح فردا پیدا کردند... ‏

یک چیزی وجود دارد به نام اثر مقیاس. شاید خیلی‌ها بگویند یک پراید ارزشش را نداشت. غافل ازین که ممکن است ‏یک پراید تمام سرمایه‌ی زندگی یک نفر باشد و از آن طرف پورشه و مازراتی حتی درصدی از سرمایه‌ی یک نفر ‏نباشد. نسبت پراید به کل سرمایه‌ی آن شخص، و نسبت پورشه و مازراتی به کل سرمایه‌ی دارنده‌اش ارزش ماشین ‏برای آن‌ها را مشخص می‌کند. و دردناک این است نسبت پرایدها به کل سرمایه‌ی دارندگان‌شان بسیار بیشتر از ‏پورشه‌ها و مازراتی‌هاست...‏

کنار خیابان بودم و می‌خواستم از خیابان رد شوم که دیدم یک بی ام و از پشت ماشینی که وسط خیابان بود یکهو پیچید ‏سمت من. گامی به عقب برداشتم و مرگ را جلوی چشمم دیدم. بی ام و لایی‌اش را کشید. یک بی ام و بدون سقف بود. ‏داشت لایی می‌کشید. وحشیانه. آن هم در یک خیابان که حداکثر سرعت ماشین‌ها در آن طبق تابلوها و عرف و هر ‏چیزی که بگویی 60 کیلومتر بیشتر نباید باشد. دو نفر بودند. سقف را داده بودند پایین... ‏

توی ذهنم یک سوالی وول خورد: چه چیز باعث شده که این دو تا حرام‌لقمه آن قدر احساس امنیت کنند که هم سقف ‏ماشین‌شان را پایین بدهند و هم تابع هیچ قانونی نباشند؟ وقتی ماشین‌شان سقف ندارد یعنی که آسیب‌پذیر است. یعنی ‏که آدم‌ها می‌توانند خیلی کارها باهاشان بکنند. مثلا وقتی مجبور می‌شود پشت چراغ قرمز بایستد یکی یک سیگارت ‏بیندازد روی صندلی‌شان. یا بدتر، نارنجک بیاندازد توی ماشین‌شان... تا به حال نشنیده بودم همچه اتفاق‌هایی را...‏

در ناخودآگاه اکثر مردان ایرانی زن‌ها و ماشین‌ها با هم رابطه دارند. به ماشینی که احساس خوبی دارد، صفات زنانه ‏نسبت می‌دهند و برعکسش وقتی در مورد زنی صحبت می‌کنند از صفات ماشینی استفاده می‌کنند. (مثلا می‌گویند شاسی ‏بلنده!) من هم یکهو دیدم دارم به زن‌ها فکر می‌کنم. ولی یک جور دیگر بود فکرم... ‏

به خودم گفتم در سرزمینی زندگی می‌کنم که زنان و دخترانش به جرم زن و دختر بودن امنیت‌شان از آهن‌پاره‌های ‏لوکس خارجی کمتر است. مردان و پسران به راحتی هر بلایی دل‌شان بخواهد سر زن‌ها و دخترها می‌آورند: سیگارت ‏می‌اندازند، نارنجک می‌اندازند، اسید می‌پاشند، با آینه‌ی ماشین‌شان به بدن دختر یا زنی که دارد رد می‌شود می‌مالند... اما ‏چرا هیچ کدام ازین بلاها را سر ماشین‌های لوکس خارجی نمی‌آورند؟ آیا آن جوانک که دارد با ماشینش بدتر از یک ‏پراید مدل 75 برخورد می‌کند و برایش مهم نیست که به چی و به کی ضربه خواهد زد با کار خودش صاحب آن ماشین ‏شده؟ حرام‌لقمگی شاخ و دم ندارد که... ‏

از خودم می‌پرسیدم یعنی یک هزارم بلاهایی که سر زن ها و دخترها توی این مملکت می‌آید اگر سر این ماشین‌های ‏لوکس می‌آمد این نبود حال و وضع ما...‏

برایم سوال این بود که چه چیز این سایه‌سار امنیت را برای حرام‌لقمه‌ها به وجود آورده؟

این دیوار شیشه‌ای ضدگلوله که دور مظاهر ثروت حرام‌لقمه‌ها کشیده شده چی است؟ چی به وجود آورده این دیوار ‏شیشه‌ای ضدگلوله را؟

گفتم شاید اشتباه می‌کنم. یک چیزی یادم آمد. از وقتی خبر اسید پاشیدن به یک زن یا دختر پخش شد، تعداد ‏اسیدپاشی‌های بعدی افزایش پیدا کرد. مصداق بدآموزی. گفتم پس اگر تجاوز به حس امنیت پولدارها اتفاق افتاده ‏چرا رسانه‌ای نشده؟ چرا باید امنیت حرام‌لقمه‌ها از آدم‌های عادی بیشتر باشد؟

گشتم. فقط به این خبر رسیدم: 

«علی بنز E٢٥٠- ٢٠١٤ دارد. وقتی با ماشینش در خیابان‌های پایتخت می‌راند، آب از لب و لوچه پرایدسوارها آویزان می‌شود. خودروی او ٥٠٠میلیون تومان می‌ارزد اما روزی که علی «میخ» یک موتورسوار را با گوشی آیفون ٦ خود معاوضه کرد، آرزو می‌کرد جای همان راننده پراید باشد.

او درباره زورگیری از خود به «اعتماد» می‌گوید: «اوایل اردیبهشت امسال سوار خودرویم شدم و به سمت پارک وی رفتم. چراغ قرمز بود. توقف کردم. داشتم با موبایلم حرف می‌زدم. ناگهان جوانی هیکلی با سر و وضعی مرتب، سوار بر یک دستگاه موتور شاسی‌بلند کنار من توقف کرد. رفتارش مشکوک بود. او پس از چندثانیه به شیشه ماشینم زد. یک میخ دستش بود. وقتی شیشه را پایین دادم گفت لطفا گوشی‌ات را بده به من! من تعجب کردم. فکر کردم اشتباه شنیدم. گفتم جان؟ کدام گوشی؟ گفت همین گوشی که داری با آن حرف می‌زنی. گفتم برای چی بدهم؟ گفت: بببین. می‌توانم با این تیزی یک خط روی ماشینت بیندازم.»

موتورسوار به چراغ قرمز اشاره کرد. عدد ١٠ را نشان می‌داد. شمارش معکوس آغاز شده بود. علی ادامه داد: «زورگیر گفت میل خودت است. الان ١٠ ثانیه مانده. من تیزی را می‌کشم، گازش را می‌گیرم و می‌روم. آنوقت تو می‌مانی و ماشینت.»

زورگیر شروع به شمارش کرد. چهار، سه. دو شماره مانده بود تا تیزی را روی ماشین بکشد که علی تسلیم شد. اگر میخ روی ماشینش خط می‌انداخت، باید پنج میلیون تومان خرج خودرو می‌کرد و ماشینش ٣٠ میلیون تومان از قیمت می‌افتاد. علی می‌گوید: «یک چشمم به چراغ قرمز بود و یک چشمم به گوشی. اگر آن را تحویل زورگیر نمی‌دادم او حتما روی ماشین خط می‌کشید. این‌طوری بیشتر ضرر می‌کردم، برای همین گوشی ٥/٢ میلیون تومانی‌ام را دو دستی تقدیمش کردم.»

تنها کاری که از دستم برمی‌آید همین است که این جور اخبار را انتشار بدهم... ‏

پس نوشت: نمونه ی دیگری از این که حرام لقمگی شاخ و دم ندارد: @@@

بام تا شام مشاهیر

اسم کتاب آن‌قدر جذاب بود که برای خریدنش درنگ نکردم: بام تا شام مشاهیر. ‏

این که برنامه‌ی روزانه‌ی بزرگان چطور بوده. چطور 24 ساعت‌ شبانه‌روزشان را برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی می‌کرده‌اند که ‏چنان خروجی‌هایی داشته‌اند؟ چطور با دغدغه‌های اولیه‌ی زندگی (پول در آوردن، زن و بچه، اموری که همه‌ی آدم‌ها در آن ‏مشترک‌اند) کنار می‌آمده‌اند و می توانسته‌اند فراتر از آدم‌های دیگر زندگی کنند؟ کیفیت زندگی روزمره‌شان را چطور ‏کنترل می‌کردند؟ چطور آن 24 ساعت را می‌گذرانده‌اند که بعدها توانستند جاودانه شوند؟

زندگی و عادت‌های روزمره‌ی سیمون دوبووار، اینگمار برگمن، بتهون، سورن کی یر کگور، گوستاو فلوبر، کارل مارکس، ‏زیگموند فروید، کارل گوستاو یونگ، موراکامی، همینگوی، کانت، فرانتس کافکا، وودی آلن، تالستوی، تسلا و خیلی از ‏بزرگان ادبیات، هنر، فیلم‌سازی، دانش، اقتصاد در قالب نوشته‌های کوتاه 2-3 صفحه‌ای توی این کتاب 384 صفحه‌ای جمع ‏شده‌اند.‏

"همه‌ی آدم‌های این کتاب برای انجام کارهای‌شان زمان می‌سازند. اما این‌که چطور زندگی‌شان را سر و سامان می‌دهند تا از ‏پس این کار برآیند تنوع بی نهایتی دارد.‏

و این کتاب در مورد همین روش‌های متنوع است... اغلب به خطی از نامه ای فکر می‌کنم که کافکا در سال 1912 برای ‏محبوبش فلیسه بائر فرستاد. او مایوسانه از زندگی در مضایقه و شغل روزمره‌ی بی‌روحش شکایت می‌کند که زمان کوتاه ‏است، قدرت من محدود، کار اداره وحشتناک و آپارتمان شلوغ و اگر زندگی به شکل معمول و مطبوعی میسر نیست پس ‏باید سعی کرد با شگردهایی ظریف راه را از میان این موانع باز کرد..." ص 9 از مقدمه‌ی کتاب بام تا شام مشاهیر

چاپ فارسی کتاب دوست‌داشتنی نیست. چرا؟ خود کتاب و محتوا و سبک نوشتاری‌اش فوق‌العاده است. از آن کتاب‌ها که ‏دوست داری به سرعت بخوانی و هی خودت را با داده‌هایش مقایسه کنی. ولی ترجمه و چاپ فارسی‌اش... کتاب فهرست ‏ندارد. 161 روایت از زندگی روزمره‌ی بزرگان در این کتاب آمده، ولی دریغ از یک فهرست 4-5 صفحه‌ای در اول کتاب. ‏منابع و مراجع هم ندارد. مسلما داده‌های کتاب از تخیل کسی نیامده‌اند. جمع‌آوری شده اند... ترجمه‌ی کتاب هم بعضی جاها ‏خیلی زمخت می‌زند. مثلا "وقت تلف کردن" یا "اتلاف وقت" را "دفع‌الوقت کردن" ترجمه کردن خیلی زشت است!‏

همه چیز کتاب از یک وبلاگ شروع شده. وبلاگی که خانم میسون کوری آن را در سال 2007 راه انداخت. یک روز ‏می‌خواسته برای یک مجله داستانی بنویسد، ولی هی تعلل می‌کرد. هی دوست داشت وقت تلف کند. نمی‌توانست به کاری که ‏باید انجام بدهد بپردازد. نشست توی اینترنت جست و جو کرد که نویسنده‌های بزرگ چه کار می‌کرده‌اند؟ چطور هر روز ‏هر روز می‌نوشتند و با این حس تعلل مبارزه می‌کردند؟ دید حکایت‌های جالب زیادی وجود دارد. شروع کردن به جمع‌ ‏کردن‌شان توی یک وبلاگ: وبلاگ عادت‌های روزانه. چگونه نویسنده‌ها، هنرمندان و سایر مشاهیر زندگی روزانه‌شان را ‏سازماندهی می‌کردند؟

‏2 سال اول وبلاگش خواننده‌ی زیادی نداشته. روزی 10-12 نفر. بعد یک سایت کارش را معرفی می‌کند و یکهو ‏بازدیدکننده‌های وبلاگش زیاد می‌شوند. می‌رسند به روزی 18000 نفر. و حتا روزی 80000 نفر. این جاست که ‏کارگزاری‌های ادبی وارد بازی می‌شوند و بهش پیشنهاد می‌دهند که وبلاگش را تبدیل به کتاب کند. و او هم این کار را ‏می‌کند. بعد از کش و قوس‌ها و ویرایش‌های متعدد قرارداد کتابش را امضا می‌کند و وبلاگ عادت‌های روزانه تبدیل می‌شود ‏به کتاب آیین‌های روزانه‌... کتابی که خانم شیوا مقانلو آن را با نام "بام تا شام مشاهیر" ترجمه کرده. ‏

یک نکته‌ای که وجود دارد این است که وبلاگ کتاب هنوز در دسترس است و راستش به نظرم از خود کتاب جذاب تر است. ‏چرا؟ به خاطر دسته‌بندی‌های کنار گوشه‌ی وبلاگ...دسته‌بندی شخصیت‌ها بر اساس کارشان: نویسنده‌ها، معمارها، ‏فیلم‌سازها، هنرمندها، موسیقی‌دان‌ها، فیلسوف‌ها، دانشمندان و... دسته‌بندی شخصیت‌ها بر اساس عادت‌های‌شان: ‏مصرف‌کنندگان مواد، اهالی الکل و نوشیدن، سحرخیزها، شب‌کارها، سیگاری‌ها و... ولی خب، تمرکز آدم موقع خواندن ‏کتاب خیلی بیشتر است و امکان تاثیرگذاری نوشته‌ها و مقایسه‌های درونی خیلی خیلی بیشتر.‏

پس از خواندن "بام تا شام مشاهیر" آدم دوست دارد "شام تا بام مشاهیر" را هم بخواند... توی لینک‌های کنار وبلاگ خانم ‏میسون کوری در این باره هم چیزهایی یافت می‌شود!‏

بام تا شام مشاهیر/ نوشته‌ی میسون کوری/ ترجمه‌ی شیوا مقانلو/ انتشارات کتابسرای تندیس/ 384 صفحه- 20،000 ‏تومان

پس نوشت: متن اصلی کتاب (حتی تصاویر هم مراجع منابع شان مشخص است...)

جیب‌بُرها به بهشت می‌روند

نشست هم‌اندیشی موانع کسب و کار در ایران.‏

عنوان و اعضای نشست برایم جذاب بود. به خاطر همین 1 ساعتی زودتر راه افتادم تا بهش برسم. کمی دیر رسیدم. تا ناهار ‏بخورم و شکمم را از قار و قور نجات بدهم نیم ساعتی از شروع نشست گذشته بود. لابی دانشکده شیمی خلوت بود. ولی ‏وقتی وارد سالن جابر شدم دیدم گوش تا گوش نشسته‌اند. ولی آن بالا 2 تا از 4 تا صندلی خالی‌ بود. 2 تا استاد شریفی بودند: ‏دکتر مشایخی و دکتر نایبی. ولی 2 نفری که قرار بود از صنعت و تجارت بیایند با تاخیر نیم ساعت چهل دقیقه‌ای آمدند. ‏

برنامه را بسیج برگزار کرده بود. بچه‌های بسیج شریف یک حالتِ "ما صاحب همه چیزیم"ِ عجیبی دارند. شبیه این ‏سانتافه‌سوارها هستند که فکر می‌کنند تمام جاده‌ها ارث بابای‌شان است. به خاطر همین حالتِ "ما صاحب و وارث ارکان ‏قدرتیم" این جور برنامه‌ها را توی شریف آن‌ها برگزار می‌کنند. نمونه‌ی کلاسیک‌شان هم دانشجوی 16-17 سال پیش ‏دانشکده صنایع شریف است: مهرداد بذرپاش که در 28 سالگی مدیرعامل پارس خودرو و سایپا شد... تو خود بگیر حدیث ‏این مجمل را!‏

‏5 دقیقه بعد از من و 35 دقیقه بعد از شروع جلسه، محمدرضا دیانی آمد. مالک گروه صنعتی انتخاب و مجموعه‌ی اسنوا و ‏رییس انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی. یک مدیر صنعتی تمام عیار اصفهانی بود. با لهجه‌اش شروع کرد به خاطره گفتن. ‏مجری از نقش دولت در فرآیندهای کسب وکار پرسید. او هم برنامه‌ی طولانی‌مدت نداشتن دولت را بزرگ‌ترین بدبختی ‏کسب و کار در ایران نام برد. این که هیچ کسی نمی‌تواند در ایران برنامه‌ریزی طولانی‌مدت داشته باشد... شاه‌بیت ‏حرف‌هایش هم این بود: توی بلبشوی تصمیمات دولت و مجلس، آدمی که بتواند از بانک‌ها وام بگیرد و بعد هم وام را پس ‏ندهد خوش‌بخت‌ترین آدم در کسب و کار ایران خواهد بود. جمله‌ای که ملت توی سالن برایش دست زدند! مثال خودش را ‏زد که چطور یک وام عظیم را پس نداد و بعد از چند سال سر پس ندادن این وام چه سود عظیمی کرد.... ‏

بعد از حرف‌های او پدرام سلطانی آمد. با 45 دقیقه تاخیر. مردی کراواتی و شسته رفته. قائم مقام اتاق بازرگانی، صنایع، ‏معادن و کشاورزی ایران و رییس هیئت مدیره‌ی شرکت پرسال. پولداری از تمام وجناتش می‌بارید. دکترای دندانپزشکی ‏داشت و لیسانس ام بی ای از منچستر انگلیس. نیامده نوبت حرف زدنش بود. اول تیکه انداخت که از شگفتی‌های مملکت ‏ماست که باید در ورودی برجسته‌ترین دانشگاه‌هاش رو از توی کوچه پس کوچه‌ها پیدا کرد. بعد خواست که آمار و ارقام ‏نشان بدهد. آمار رتبه‌های کسب و کار ایران از منظر موسسات ارزیاب بین‌المللی. از منظر بانک جهانی. ولی ویدئو ‏پروجکتور سالن خراب بود و او نتوانست آمارهایش را به ما شنوندگان و بینندگان نشان دهد. دوباره تیکه انداخت که ‏امکانات سمعی بصری برترین دانشگاه‌های ما از یک شرکت رتبه پایین مملکت پایین‌تر است... تیکه‌اش به جا نبود. چیزی ‏که شریف را شریف کرده، چیزی که دانشگاه تهران را دانشگاه تهران کرده آن ساختمان‌ها و آزمایشگاه‌ها و کلاس‌ها ‏نیستند. حتی می‌شود گفت استادها هم دیگر آن‌قدرها مهم نیستند. چیزی که شریف را شریف کرده و تهران را تهران، ‏دانشجوها هستند. آن مجموعه‌ی زاینده که در برخوردها و جرقه‌های‌شان با هم رشد می‌کنند و یاد می‌گیرند و یاد می‌دهند. ‏یک دانشگاه تهرانی یا شریفی را در هر خرابه‌ای بگذاری باز یک سر و گردن از اطرافیانش هوشمندانه‌تر فکر می‌کند. ‏‏(ادعای بزرگی است، ولی من این ادعا را دارم!)...‏

پدرام سلطانی در مورد نظام بانکی ایران گفت. نظام بانکی غیراسلامی، غیراخلاقی، غیرحرفه‌ای... یک جورهایی حس کردم ‏نیاز به فحش خوارمادر دارد برای توصیف نظام بانکی ایران و بنده‌ی خدا از بس مودب است نمی‌تواند گند بزند به این ‏سیستم بانکی...‏

بعد از آن نوبت یک کلیپ بود در مورد شرکت‌های دانش‌بنیان. شرکت‌هایی که بچه‌های شریف تاسیس کرده بودند و کار ‏کرده بودند. یکی‌شان از ناتوانی مالی مشتری‌های دولتی که بخش بزرگ مشتریان محصولاتش بودند نالید. و آن یکی از بیمه ‏و مالیات. بیمه را بهش حق نمی‌دادم. بیمه برخلاف بانک در ایران از هجوم اسلامی شدن در امان بوده. تمام قوانین و مقررات ‏آن (به خصوص بیمه‌های بازرگانی) گرته‌برداری از قوانین بین‌المللی است و حداقل در دل خودش متناقض نیست. قوانین ‏بیمه برخلاف سایر قوانین در ایران خوددرگیری ندارند. این که ایرانی‌ها و اهالی کسب و کار با بیمه به مشکل برمی‌خورند به ‏نظرم از کم‌سوادی است. اطلاعات بیمه‌ای در ایران خیلی پایین است. اکثریت مردم تنها بیمه‌ی شخص ثالث اتومبیل و بیمه‌ی ‏درمان را می‌شناسند و لاغیر. سلسله قوانین بیمه جزء اولیه‌ترین نیازهای اطلاعاتی است که در دوران مدرسه و دانشگاه از ‏تمام ما دریغ شده است... خدا را شکر بیمه‌ی اسلامی را هم قبل از جمهوری‌ اسلامی همان اهالی تدوین‌کننده‌ی قوانین بیمه‌ ‏فکرش را کرده‌اند و قوانینش را ساخته‌اند (تکافل) و نیاز به دخالت نخبه‌های جمهوری اسلامی ندارد...‏

دکتر مشایخی فوق‌العاده است. طرز تحلیلش یک مدل مثال زدنی از فکر کردن است. دکتر مشایخی مثلا اول حرف‌هایش ‏‏20 تا گزاره‌ی کوتاه می‌گوید. بعد این 20 را 2 تا 2تا نتیجه‌گیری می‌کند و تبدیل می‌کند به 10 تا گزاره و بعد از 10 تا ‏می‌رسد به 2تا و آخرسر یک نتیجه‌گیری کلی می‌کند. برای کسب و کار در ایران چند تا توصیه داشت که 2 تایش را یادم ‏ماند. ‏

یکی این‌که مجلس و دولت بنشینند و در قوانین موجود بازنگری کنند. مخصوصا مجلسی‌ها... قوانین ایران خودمتناقض‌اند. ‏این یک کار عظیم فکری برای نسل‌های آینده‌ی ایران است. قوانین ایران سرشان یک چیز را می‌گوید و ته‌شان چیز ‏دیگری را. و بعد به قدری سوراخ دارند که همه می‌توانند آن‌ها را دور بزنند... باید بازنگری شوند.‏

نکته‌ی دیگر خالی شدن سازمان‌ها، به خصوص سازمان‌های دولتی از آدم‌های باهوش و تیز و توانا است. اکثر فارغ‌التحصیلان ‏شریف و تهران و دانشگاه‌های دولتی اگر در ایران بمانند جذب شرکت‌های خصوصی می‌شوند. این یعنی این که نیروهای ‏تازه‌ی سازمان‌های دولتی یا دانشگاه آزادی‌اند یا پیام نور یا.... یعنی که سازمان‌هایی که راه‌سازند در ایران، سازمان‌هایی که ‏شرایط را تعیین می‌کنند، سازمان‌هایی که محیط کسب و کار ایران را طراحی می‌کنند خالی از آدم‌های باهوش و توانمندند و ‏این در طولانی‌مدت وضعیت را از همینی که هست بدتر می‌کند...‏

ساعت داشت به 3 نزدیک می‌شد و دکتر نایبی برای تشکیل شدن کلاسش در دانشکده‌ی برق بی‌قراری می‌کرد. کل ‏حرف‌هایش را در 5 دقیقه زد. این که در اقتصاد جهانی دیگر لازم نیست یک کشور در تمام زمینه‌ها متخصص باشد. هر ‏کشوری یک زیمنس در یک زمینه داشته باشد کافی است. در اقتصاد امروز اگر کسی نگاهش به بازار 80 میلیون نفری ایران ‏باشد و فراتر فکر نکند محکوم به شکست است. نباید در همه‌ی زمینه‌ها به زور وارد شد... بعد هم گلایه ازین که بخش ‏بازرگانی در ایران همیشه بر بخش تولید رجحان داشته... چرا؟ به خاطر سعی و تلاش بیهوده‌ی تمامی دولت ها برای ثابت ‏نگه داشتن نرخ دلار. چیزی که کمر تولیدکنندگان ایرانی را تا می‌کند و جیب تاجران واردکننده را پرپول...‏

ساعت 3 که شد، دکتر نایبی از سالن زد بیرون. دکتر مشایخی هم یک انتقاد کوچک به بسیج دانشگاه کرد: این که به جای ‏این که بنشینید و این قدر پیگیر این باشید که کی را کجا قرار بدهید و کی را وابسته‌ی کجا کنید، به نکات پایه‌ای فکر کنید... ‏ازین که برنامه‌ی بسیج آمد و انتقادش را هم کرد بی‌نهایت ازش خوشم آمد.‏

ژرمینال-2

در هر سازمانی که کار کنی، تعداد زیادی آدم هستند که ارتباط با آن‌ها از سلام و علیک و خسته نباشید فراتر نمی‌رود. نه این ‏که تو سرد باشی، یا آن‌ها سرد باشند. فراتر ازین، محدوده‌های کاری، تقسیم‌بندی‌ها، سرمشغولی‌های الکی، ممنوعیت شوخی ‏و رفت و آمدهای دوستانه‌ی بین سازمانی و...  نمی‌گذارند که آدم‌ها را کشف کنی. زمان مثل یخ در یک روز تابستانی آب ‏می‌شود و هدر می‌رود و آدم‌ها و داستان‌های عجیب‌شان در سینه‌های‌شان پنهان می‌ماند.‏

ولی پاری وقت‌ها پیش می‌آید که یکهو داستان‌های یک آدم را می‌شنوی. قشنگ‌ترش این است که فقط تو بشنوی. فقط تو ‏پی ببری که این آدم برخلاف ظاهرش و پست و مقام سازمانی‌اش ماجراها گذرانده و اصلا آدمی دیگر است. انسانی دیگر ‏است...‏

من آدم کم‌حرفی‌ام. یعنی حوصله‌ی حرف‌های معمولی و کلیشه‌ای را ندارم. معمولا طوری حرف می‌زنم که آقای راننده ‏خودش برای خودش ادامه بدهد و من فقط گوش بدهم. این جوری جالب‌تر است تا این که من حرف بزنم و بعدش والد ‏درونم من را مواخذه کند که چرا این قدر حرف زدی؟ یک بار سوار یک تاکسی کرایه شدم. آقای راننده آژانس پیرمردی ‏بود که زیاد حرف نمی‌زد. تا این که گرم شد. یادم است سر پل‌سازی‌های بالای بزرگراه امام علی گفتم این قرارگاه ‏خاتم‌الانبیا یک پل‌سازی یاد گرفته، دیگه مثل سدسازی هر سوراخی گیر بیاره می‌خواد بسازه و سرمایه‌های مملکتو صاحاب ‏شه. این را که گفتم موتورش گرم شد. شروع کرد به دفاع از سپاه و نیروهای نظامی و خلاصه‌اش را بگویم. اتوبان امام علی ‏را آمدیم پایین و انداختیم توی همت غرب و وقتی رسیدیم به خیابان شریعتی به این‌جا رسید که همین هیتلر آقا. خیلی مرد ‏بود. چون مرد بود همه‌ی مستکبرا علیه‌ش متحد شدند. چون می‌خواست مستقل باشه همه علیه‌ش متحد شدن. توی جنگ ‏جهانی دوم یه هیتلر بود تک و تنها و طرف مقابلش تمام دنیا: آمریکا، انگلیس، شوروی... چرا؟ چون دیدن می‌تونه روی پای ‏خودش وایستا. چون دیدن ملت آلمان می‌تونن تمام دنیا را صاحب بشن... ما هم همینه. چون می‌خوایم رو پای خودمون ‏وایستیم همه با ما بدن...!!!‏

آقا ب اما این طوری‌ نبود. او داستان دیگری داشت. شاید اگر نمی‌گفتم دارم می‌روم پروژه‌ی ساخت ایستگاه مترو، هرگز ‏آن داستان‌ها را نمی‌گفت. مثل بقیه‌ی راننده‌ها چیزهایی پیش پا افتاده از شهر و آدم‌ها می‌گفت. اما زده بودم توی خال... ‏

آقای ب هیچ وقت کتاب ژرمینال امیل زولا را نخوانده بود. ولی او این کتاب را زندگی کرده بود. ‏

از سال 67 تا 77 در اعماق زمین، در تونل‌های متروی خط یک متروی تهران شبانه‌ روز کار کرده بود. خودش می‌گفت ‏جوانی‌ام آن‌جا دود هوا شد و رفت. تا یک ربع توصیف‌های تک تک قطعات دستگاه تی بی ام را می‌گفت. سگمنت به ‏سگمنتش را. با آن دستگاه حفاری زندگی کرده بود. خودش رفته بود از گمرک بندرعباس با تریلی‌ها تکه تکه‌اش را آورده ‏بود تهران. دستگاه تی بی ام آمریکایی از سال 57 تا 67 توی گمرک بندرعباس مانده بود تا که پروژه‌ی متروی تهران کلید ‏خورده بود. اولش بلد نبودند دستگاه را سر هم کنند و باهاش کار کنند. ولی به ضرب و زور یاد گرفته بودند. کار آقای ب ‏ریل‌گذاری بود. هم برای تی بی ام و هم برای دیزل لوکومتیوها... قشنگ تصویر کرد که هم زیر دستگاه تی بی ام ریل ‏می‌گذاشتند و هم در دیواره‌ها... وقتی دیزل می‌آمد تا خاک‌های تی بی ام را با خودش ببرد، تمام تونل پر می‌شد از دود دیزل. ‏جوری که نمی‌توانستند نفس بکشند. جوری که نمی‌توانستند دو متری خودشان را ببینند. جوری که دو ساعت دراز به دراز ‏می‌افتند روی قسمت بالای تی بی ام که حکم استراحتگاه‌شان در آن تونل وحشت را پیدا کرده بود. تونلی که در اعماق زمین ‏گرم بود. خیلی گرم بود. جوری که در سیاه زمستان‌های آن سال‌ها آن‌ها لخت، بدون لباس، بدون زیرپوش، فقط با شورتی ‏که عورت را بپوشاند کار می‌کردند. ‏

یک روز مشغول کار بودند. با تی بی ام حفاری نمی‌کردند. با بیل مکانیکی زمین را می‌کندند. حوالی همین ایستگاه دروازه ‏دولت امروزی. در اعماق زمین. زیر بیمارستان امیراعلم. ریل گذاشته بودند و با دیزل تا محل حفاری رفته بودند. یک لحظه ‏بیل مکانیکی که به دیواره زد ناگهان آبی سیاه رنگ فوران کرد. آن‌ها دویدند سمت دیزل. آب سیاه رنگ متعفن بود. بویی ‏وحشتناک تمام تونل مترو را پر کرد. لحظه‌ به لحظه شدت آب سیاه رنگ بیشتر شد، تا که تمام دیواره یکهو فرو ریخت و ‏آن‌ها سوار بر دیزل با تمام قدرت پا به فرار گذاشتند. پشت سر آن‌ها سیلابی متعفن به راه افتاده بود که نیمی از ارتفاع تونل ‏را گرفته بود و اگر لحظه‌ای می‌ایستادند غرق می‌شدند. سیلاب سیاه و متعفن تا دقایق زیادی با همان سرعت دیزل آن‌ها را ‏دنبال می‌کرد. تا 1 کیلومتر سیلاب سیاه و متعفن آن‌ها را دنبال می‌کرد... از شانس بدشان زده بودند به چاه فاضلاب ‏‏50ساله‌ی بیمارستان امیراعلم... نکته‌ی دردناکش این بود که کارگاه به خاطر بوی شدید یک روز تعطیل بود. فقط یک روز... ‏فردای روز تعطیل آن‌ها رفتند سر کار، و در میان کثافت‌های به جا مانده شروع کردند به بازسازی ریل‌ها و تراورس گذاری ‏و کندن زمین...‏

ما دو نفر سوار بر ماشین می‌رفتیم و من قصه‌های ژرمینال گونه‌ی آقای ب را می‌شنیدم...‏