سپهرداد

Hurtling through the dark night

سپهرداد

Hurtling through the dark night

سپهرداد

دارم نگاه می‌کنم. و چیز‌ها در من می‌روید. در این روز ابری چه روشنم و چه تاریک. همه‌ی رودهای جهان و همه‌ی فاضلاب‌های جهان به من می‌ریزد. به من که با هیچ پر می‌شوم. خاک انباشته از حقیقت است. دیگر چشم‌های من جا ندارد... چشم‌های ما کوچک نیست. زیبایی و زشتی کرانه ندارند...
@
قبل‌ها زیر عنوان وبلاگ می‌نوشتم: «می‌نویسم، پس بیشتر هستم». روزگاری بود که بودن و بیشتر بودن را خیلی دوست می‌داشتم. ولی گذشت. حقیقت عظیم لاتفاوت بودن بودنم و نبودنم من را به ولایت هوا فرستاد. اینکه حالا باز هم دارم می‌نویسم دیگر نه برای بودن و نه برای بیشتر بودن بلکه فقط برای عادت است.
@
ما همانی می‌شویم که پی در پی تکرار می‌کنیم؛ بنابراین فضیلت فعل نیست عادت است.
@
پیاده روی را دوست دارم. آدم‌ها را دوست دارم. برای خودم قانون‌های الکی ساختن را دوست دارم و به طرز غم انگیزی معمولی هستم...
@
و مرد آنگاه آگاه شود که نبشتن گیرد و بداند که پهنای کار چیست.
@
جاده. مسافر. سربازِ پنج صبح. دانشجوی ترم صفری. دختری که چشم هایش نمی درخشد. اندوه. نفرت. عشق. از همین‌ها...
@@@
هیچ گونه ثباتی در موضوعات و سبک نوشته‌های این وبلاگ وجود ندارد.
@@@
ستون پایین:
پیوندهای روزانه، معمولا لینک سایر نوشته‌های من است در سایت‌ها و مطبوعات و خبرگزاری‌ها و...
کتاب‌بازی، آخرین کتاب‌هایی است که خوانده‌ام به همراه نمره و شرح کوچکی که در سایت گودریدز روی‌شان می‌نویسم.
پایین کتاب‌بازی، دوچرخه‌سواری‌های من است و آخرین مسیرهایی که رکاب زده‌ام و در نرم‌آفزار استراوا ثبت کرده‌ام.
بقیه‌ی ستون‌ها هم آرشیو سپهرداد است در این سالیانی که رفته بر باد.

ایمیل: peyman_hagh47@yahoo.com
کانال تلگرام: https://t.me/sepehrdad_channel

بایگانی

۶ مطلب در ارديبهشت ۱۴۰۰ ثبت شده است

بهارستان

۳۱
ارديبهشت

دوچرخه را ول دادم که هر طرف می‌خواهد برود. صبح جمعه بود. خیابان‌ها خلوت بودند. اکثر خیابان‌های طولانی و قدیمی تهران در بعضی نقاط یک طرفه و ورود ممنوع می‌شوند. به خاطر همین با این‌که با ماشین تجربه‌ی عبور از آن‌ها را داشتم ولی حسی از پیوستگی نداشتم. چون هیچ کدام‌شان را با ماشین از سر تا ته یک‌سره نتوانسته بودم بروم. آن تکه‌هایی را هم که با ماشین رفته بودم آن‌قدر به جلو و پیچیدن نپیچیدن ماشین‌ها و تصادف نکردن و این‌ها دقت کرده بودم که از دیدن خود خیابان محروم مانده بودم. محل گذر و کار و بارم هم نبوده که پیاده گز کرده باشم. با دوچرخه ورود ممنوع  و یک طرفه بودن خیابان‌ها معنا نداشت.
هر چه که می‌گذرد این اعتقاد در من بیشتر قوت می‌گیرد که تهران شهر بی‌بته و بی‌پدر و مادری است. سر و سامانی ندارد. پیوستگی و تناسبی ندارد. شهری که تا همین دو قرن پیش یکی از دهات اطراف شهر ری محسوب می‌شده هنوز تا شهر شدن و مدنیت خیلی راه دارد. حالا این شهر پایتخت ایران باشد و نیمی از تولید ناخالص داخلی کشور را تصاحب کند و پول مثل آب در آن جاری باشد، باز هم کفایت نمی‌کند.
یک شاخص هم دارم: عرض پیاده‌راه یک خیابان نسبت به عرض آسفالت و سواره‌راهش. شهری که در آن هیچ خیابانی نباشد که عرض آسفالتش کمتر از عرض پیاده‌راهش باشد هنوز تا شهر شدن و مدنیت خیلی فاصله دارد. هنوز به این بلوغ نرسیده که انسان‌ها از ماشین‌ها مهم‌ترند. هنوز اولویت را به چهار تا ورق آهن و قارقارک می‌دهد تا وجود انسان و تهران شهری است که در آن اولویت اول ماشین‌ها هستند. اصفهان با چهارباغ‌هایش در این زمینه از تهران خیلی جلوتر است. هر چند اصفهان هم عقب‌گرد دارد و چهارباغ‌هایش را که فاکتور بگیری می‌بینی در دوره‌های جدید او هم مثل تهران بوده...
یکهو دیدم سر از کوچه‌پس‌کوچه‌های عودلاجان درآورد‌ه‌ام و  چند ردیف مغازه‌ی محقر که اولین بانک ایران بوده‌اند و تیمچه‌ی یهودی‌ها و... شکوهی نداشت. جوی وسط کوچه بوی تعفن می‌داد و انتهای کوچه صف نانوایی طولانی بود. 
از لاله‌زار انداختم توی خیابان جمهوری و میدان بهارستان را خلاف جهت ماشین‌ها دور زدم. چون ضلع جنوبی‌اش سنگفرش است و هم دوچرخه‌ و هم خودم دچار رعشه می‌شویم. ضلع شمالی‌اش آسفالت است و عبور راحت‌تر. خلوت بود. از عرض خیابان گذشتم و دوچرخه را درست روبه‌روی ساختمان بازسازی شده‌ی مجلس شورای ملی پارک کردم و ایستادم به تماشای ساختمان بهارستان.
تهران با همه‌ی بی‌بتگی و بی پدر و مادری‌اش یک واقعه‌ی تاریخی به نظرم غرورآمیز دارد: جنبش مشروطیت. 
این هفته کتاب «تهران تب‌آلود» حمیدرضا حسینی را خواندم. روایتی از مکان‌های فراموش‌شده‌ی جنبش مشروطه در تهران. جست و جو که کردم دیدم نویسنده‌اش سال‌ها قبل به همراه سفرنویس تور مشروطه‌گردی برگزار می‌کرده و آدم‌ها را می‌برده به مکان‌های مهم جنبش مشروطیت. 

کتاب را دوست داشتم. ساختاری قصه‌وار داشت و از اولین جرقه‌های مشروطه‌خواهی و وقایع شروع کرده بود:‌ ساختمان بانک استقراضی روس در گورستان امامزاده‌ سید ولی و داستان گرانی قند و اقدامات عین‌الدوله و مهاجرت صغری و تظاهرات و اعتراضات و همراه شدن روحانیون و تجار و روشنفکران و... تا امضای فرمان مشروطیت و تشکیل اولین دوره‌ی مجلس شورای ملی.

می‌دانی با کجای انقلاب مشروطه خیلی حال کردم؟ با کش و قوس‌های امضای فرمان مشروطیت و آن عبارت مجلس شورای ملی.

مظفرالدین شاه در تابستان سال ۱۲۸۵ شمسی بالاخره عین‌الدوله حاکم تهران را از کار برکنار کرد و چهار روز بعدش دستخطی صادر کرد که به فرمان مشروطیت مشهور شده است. اما این فرمان طی یک هفته چند بار اصلاح شد. در متن اولیه، شاه گفته بود که مصمم شدیم که مجلسی از منتخبین شاهزادگان و علما و قاجاریه و اعیان و اشراف و ملاکین و تجار و اصناف و منتخبات طبقات مرقوه در دارالخلافه طهران تشکیل و تنظیم شود...
چون نامی از «توده‌ی ملت» برده نشده بود مشروطه‌خواهان اعتراض کردند. دوباره شاه یک دستخط دیگر داد و از ملت نام برد و آخرش گفت که بعد از انتخاب اعضای مجلس، فصول و شرایط نظام‌نامه مجلس شورای اسلامی را موافق تصویب و امضاء منتخبین ... مرتب نمایند. 

دوباره مشروطه‌خواهان اعتراض کردند که که نگو مجلس شورای اسلامی و بنویس مجلس شورای ملی. استدلال‌شان هم این بود که شاید بعضی با غراض شخصیه یکی از مبعوثین را تکفیر کنند و آن وقت بگویند کافر در مجلس اسلامی چه می‌کند؟

و این‌که مخالفین عبارت مجلس شورای اسلامی فقط روشنفکران نبودند. آخوندهای مشروطه‌خواه خودشان را بهتر می‌شناختند. کسی که خیلی بر عبارت مجلس شورای ملی پافشاری کرد سید محمدصادق طباطبایی بوده و مظفرالدین شاه هم زیر بار رفت و فرمان به تشکیل مجلس شورای ملی داد.

اولین دوره‌ی مجلس در اواخر مهر ماه همان سال تشکیل شد و قرار شد که باغ سپهسالار را به نمایندگان ملت اختصاص بدهند. همان باغی که امروز صبح من مقابلش ایستاده بودم و آن ساختمان روبه‌روی من بازسازی شده‌ی همان ساختمانی بود که سال‌ها پیش مجلس شورای ملی در آن تشکیل شد. همان ساختمانی که محمدعلی شاه آن را به توپ بست. ساختمانی که تحت تأثیر نام باغ نگارستان در مجاورتش به بهارستان موسوم شد. 

باغ سپهسالار هنوز هم محل مجلس است. اما دیگر خبری از مجلس شورای ملی نیست. حالا مجلس شورای اسلامی داریم و دقیقاً تمام بدبختی‌هایی که علمای مشروطه‌خواه از نام مجلس شورای اسلامی پیش‌بینی می‌کردند به وقوع پیوسته...

عکسی از دوچرخه در پس‌زمینه‌ی مجلس شورای ملی گرفتم. می‌دانستم که اگر بروم و از مجلس شورای اسلامی عکس بگیرم موتوری‌های سیاه‌پوش می‌افتند دنبالم و می‌برندم پرس و جو که چرا عکس گرفتی. حوصله مجلس شورای اسلامی را نداشتم. آرام رکاب زدم. حوصله‌ی خودم را هم نداشتم. از خیابان اصلی نرفتم. انداختم از خیابان فرعی کنار باغ نگارستان رد شدم. یاد سال‌ها پیش افتادم. همان‌ سال‌ها که برایم معنای زندگی در همین باغ نگارستان بود و از دنیای بهارستان و تأثیراتش رها بودم. رکاب زدم. رد شدم. با دوچرخه آدم رد شدن را خوب یاد می‌گیرد. ندیدن نیست. می‌بینی. با ماشین و اتوبوس و این‌ها خیلی وقت‌ها اصلا نمی‌بینی. اما با دوچرخه حتماً می‌بینی. به یاد می‌آوری. اما می‌گذری. باید بگذری. بد یا خوب باید بگذری. چاره‌ای نداری...
 

  • پیمان ..

پسرکشی، دخترکشی، مادرکشی، پدرکشی، برادرکشی، خواهرکشی...
هر از چند گاهی خبری از این دست قتل‌های خانوادگی همه را میخکوب می‌کند. از خودمان می‌پرسیم واقعاً چه خبر است؟ آخرین عقده‌هایی را که در درون‌مان ایجاد شده واکاوی می‌کنیم و می‌گوییم اوضاع جامعه خیلی خراب است. گاه خبرها را بیشتر از یک خطی پی می‌گیریم. فیلم‌های مختلف، اظهارنظرهای مختلف،‌ روایت‌های خبرنگاران و نزدیکان را هم دنبال می‌کنیم و بعد...
همیشه وقتی این جور خبرها را می‌شنوم یاد کتاب «بررسی یک پرونده‌ی یک قتل» میشل فوکو می‌افتم. یکی از عجیب‌ترین کتاب‌هایی است که خوانده‌ام. در حوالی سال ۱۸۳۵ در روستای اونه از توابع کالوادوس فرانسه یک پسر نوجوان به نام ریوییر، مادر، خواهر و برادرش را به قتل رساند. قتل اعضای خانواده به نحوی فجیع رخ داده بود. 
در سالنامه‌ی بهداشت عمومی و پزشکی قانونی فرانسه در سال ۱۸۳۶ ماجرای بررسی این پرونده‌ی قتل با شرح دقیق منتشر شد. ابتدا خلاصه‌ای از این قتل. بعد سه نظریه و گزارش پزشکی متفاوت در مورد متهم پرونده، اظهارات شهود قضیه که ساکنان همان روستایی بودند که متهم در آن ساکن بود و بعد یادداشت‌ها و اقرارات خود متهم که در حدود ۶۰ صفحه داستان زندگی و نحوه‌ی قتل را بیان کرده بود.
مستندسازی روند رسیدگی به این قتل به قدری دقیق و جامع بوده که میشل فوکو حدود ۱۴۰-۱۵۰ سال بعد برای بررسی موضوع دخالت و ورود روان‌پزشکی به امر دادرسی آن را مبنای کار خودش قرار داد و کتاب «بررسی پرونده‌ی یک قتل» را نوشت. مرتضی کلانتریان مترجم کتاب در مقدمه‌ی کتاب نوشته: دستگاه قضایی فرانسوی برای دستگیری و محاکمه و مجازات متهم اقداماتی در اجرای عدالت به عمل می‌آورد که در حال حاضر نیز از حیث دقت در رسیدگی و جلوگیری از تجاوز به حق متهم شگفت‌انگیز است.
کتاب دو بخش دارد: ۱. پرونده. که داستان بررسی پرونده در دادگاه و اظهار نظر پزشکان و یادداشت‌های متهم در این بخش است. ۲. تحلیل‌ها. در مورد شرح این قتل و علل و عوامل و نشانه‌ها و درس‌های جامعه‌شناختی آن.
می‌توانم ادعا کنم خواندن این کتاب در حد خواندن دو تا کتاب بزرگ داستایفسکی (برادران کارامازوف و جنایت و مکافات) جذاب است. با این تفاوت که ادبیت کمتری دارد و مستند است. خیلی مستند است.
در ایران هم متواتر دارد پرونده‌های مشابهی اتفاق می‌افتد. مستندسازی کار راحت‌تری شده است. به مدد موبایل و شبکه‌های اجتماعی آخرین اظهارات متهم در دسترس است. همسایه‌ها توی توئیتر تجربه‌های خودشان را می‌نویسند. قضات دادگاه نظریه‌هایی می‌دهند. بعضی جامعه‌شناسان چیزهایی می‌گویند. اما همه چیز پراکنده است. همه چیز شلم شوربا است. آخر آخرش می‌بینی بعد از گذشت مدتی فقط همان یک خط خبری که اولین بار خواندی در ذهنت باقی مانده. همین و همین... شاید هم از ویژگی‌های عصر ماست همین که که همه چیز راحت‌تر در دسترس است. اما حکم آب را پیدا کرده. از انگشتان‌مان می‌چکد بی‌این‌که بفهمیم چه شده...
 

  • پیمان ..

حمید می‌آید. بقچه‌ی کتری‌اش را بهم می‌دهد که توی خورجین بگذارم. می‌گوید برات تخم‌مرغ آب‌پز هم آورده‌ام. ۴ تا تخم‌مرغ بزنی پروتئین بدنت تأمین می‌شود. الکی غر غر می‌کنم که پروتئین کجا بود بابا. وزنم را توی این سربالایی اضافه می‌کنی. ۲۰۰ گرم سبک‌تر هم ۲۰۰ گرم است. 

راه می‌افتیم. سلانه سلانه پدال می‌زنیم. من پیش می‌افتم. سنگین‌ترم. هم دوچرخه‌ام سنگین‌تر است و هم خورجین بسته‌ام. توی خورجین زیرانداز گذاشته‌ام و ظرف و بشقاب و قاشق و چاقو و خرما و بادام زمینی و گاز و سرشعله و کیت پنچرگیری و ماسک گذاشته‌ام. نان و پنیر را واگذار کرده‌ام به مقصد. تا جای ممکن سعی کرده‌ام خورجینم سبک باشد. از زیرانداز نتوانستم بگذرم. پاها را دراز کردن و لنگ روی لنگ انداختن و لش کردن برایم خیلی مهم است. 

حواسم به دور پاهایم است. سعی می‌کنم با سرعت ثابتی رکاب بزنم. شتاب نمی‌گیرم. شتاب که بگیرم ضربان قلبم یکهو زیاد می‌شود و اذیت می‌شوم. حس می‌کنم حمید می‌تواند سریع‌تر بیاید. ولی می‌دانم که اگر سریع‌تر بروم او هم مثل من وسطش می‌برد. می‌خواهم تا سر گردنه را بی غش و ضعف برویم.

روز عید فطر است. تعطیل است. از همان سر صبحی ماشین‌های زیادی دارند می‌روند سمت لواسان. تعمیرگاه‌های بالای استخر تعطیل‌اند. کنار خیابان ماشین پارک نیست. از حاشیه‌ی سمت راست می‌رویم. اگر یک ردیف ماشین پارک می‌بود کمی سخت می‌شد. اما حالا که لاین پارکینگ ماشین‌ها خلوت است راحت‌تر می‌رویم. ولی توی جاده آسفالت به اندازه‌ی دو لاین می‌شود و ماشین‌هایی که مماس با فرمان دوچرخه‌های‌مان می‌روند اذیت‌مان می‌کنند. 

سربالایی اصلی جاده شروع می‌شود. دنده را سبک می‌کنم. پنج دو. چهار دو. چهار یک. سه یک. دو یک. یک یک. در حالت عادی در دنده‌ی یک یک زنجیر آن‌قدر نرم است که تو نمی‌توانی رکاب بزنی. اما توی سربالایی انگار یک یک هم زنجیر را سفت می‌کند.

این قدر سربالایی رفته‌ام که بدانم برای رسیدن به مقصد به جای سرعت حرکت باید به سرعت پدال زدنم توجه کنم. می‌دانم که بسیار کند و آهسته داریم می‌رویم. شاید ۴ یا ۵ کیلومتر بر ساعت. توی این جور سربالایی‌ها جاذبه‌ی زمین را بیشتر احساس می‌کنی. حس می‌کنی یکی دارد تو را به سمت عقب می‌کشد. قشنگ دست‌هایی نامرئی را که دوچرخه را به سمت عقب می‌کشند حس می‌کنی. این دست‌های نامرئی بعد از مدتی به زین می‌چسبند و زین را هم به سمت عقب می‌کشند. تنها که هستم این جور وقت‌ها بلند بلند داد می‌زنم: هوووو.... ولم کن. چته؟ چرا منو عقب می‌کشی. بذار برم. ولم کن. هوووو... این جور وقت‌ها ماشین‌هایی که از کنارم رد می‌شوند آن‌قدر سرعت‌شان زیاد است که اصلا نمی‌فهمند که دارم بلند بلند با خودم داد و بی‌داد می‌کنم.

این احساس را نسبت به غم‌ها هم دارم. غم‌های آدمیزاد مثل جاذبه توی سربالایی عمل می‌کنند. می‌خواهی بروی. حس می‌کنی می‌توانی با پدال زدن حرکت کنی. اما آن غم‌های لعنتی تو را از عقب می‌کشند. جلوی حرکت و پیش رفتنت را می‌گیرند. ذهنت را مشغول می‌کنند. سرعتت را می‌گیرند. دقیقاً تو را به سمت عقب می‌کشند و تو زور می‌زنی که جلو بروی. زور می‌زنی و زور می‌زنی و نمی‌شود. خسته می‌شوی. این خستگی را به دیگران هم منتقل می‌کنی. هم‌رکاب‌هایت می‌بینند که دارد سرعتت کم و کمتر می‌شود. آن‌ها هم سرعت‌شان کم می‌شود. هر چه قدر هم سعی کنی که کم شدن سرعتت را به آن‌ها منتقل نکنی نمی‌شود. انگار غم تو بی‌آن که تو بخواهی و بی‌آن‌که آن‌ها بخواهند همه را به سمت عقب می‌کشد. 

خورجین و بار و بندیل هم که داشته باشی این احساس تشدید می‌شود. خورجین داشتن ناگزیر است. خورجین دارایی است. مالکیت است. آدمیزاد در اوایل کارش و به هنگام خامی به دنبال داشتن چیزی و لذت بردن از داشته‌ها نیست. اما کمی که می‌گذرد دلش می‌خواهد که چیزهایی را داشته باشد و از آن داشته‌ها استفاده کند. اما همین داشته‌ها و همین خورجین در سربالایی بر غم‌هایت افزون می‌کند. 

این اواخر پاری وقت‌ها حس می‌کنم بعضی‌ غم‌ها فراتر از جاذبه می‌شوند. مثل پیچک می‌پیچند به لاستیک و چرخدنده‌ها. حالم را می‌گیرند. آن قدر حالم را می‌گیرند که تمام توجهم به آن‌ها می‌رود و یادم می‌رود که توی سربالایی باید به امثال خودت سلام بدهی و ماشالله بگویی و انرژی بدهی و بگیری. نه تنها انرژی نمی‌دهم که انرژی طرف مقابلم را هم مثل یک دیوانه‌ساز تخلیه می‌کنم.

من جلودار بودم و حمید لاستیک به لاستیک عقبم می‌آمد. ولی این بار به طرز عجیبی حس به عقب کشیده شدن نداشتم. احساس فشار نمی‌کردم. نمی‌توانستم سریع‌تر بروم. آخرین توان من همان ۵ کیلومتر بر ساعت بود. حتی ۶ کیلومتر بر ساعت هم نمی‌توانستم بروم. اگر کمی سرعت می‌گرفتم آن پیچک‌های غمناک جاذبه به لاستیک‌هایم می‌پیچیدند. ولی می‌توانستم بدون توقف بروم... قدرت نداشتم. اما استقامت داشتم. نمی‌دانم تأثیر حضور حمید و داشتن هم‌رکاب بود یا این‌که من قوی‌تر شده بودم.

هم‌رکاب که داری بخشی از توجهت به سمت او می‌رود. نگرانش هستی. نگاه نگاه می‌کنی که می‌آید نمی‌آید. می‌تواند نمی‌تواند. بیشتر از تو توان دارد ندارد. حواست پرت می‌شود.

شاید هم قوی‌تر شده‌ام. حدود دو سال است که دارم به طور متوسط هفته‌ای ۶۰ کیلومتر رکاب می‌زنم. اکثر این رکاب‌ زدن‌ها هم در شهر پر از پستی بلندی‌ای مثل تهران بوده. نباید قوی شوم؟ پیچک‌های غمناک جاذبه این بار هم بودند. من را می‌کشیدند. همین‌که توان بیشتر سرعت رفتن را نداشتم یعنی که بودند. بیشتر هم بودند. آن قدر بودند که هم‌چنان حس رهایی نداشته باشم. هم‌چنان پابند زمین بودن را حس کنم. ولی انگار بدنم پذیرفته بودشان. انگار بدنم به درجه‌ای از شعور رسیده بود که بگوید اکی، شما هستید، دهن من را هم سرویس می‌کنید، اما من ادامه می‌دهم...

بین غمگین بودن تا شاد بودن فاصله‌ی زیادی است. فاصله‌ی غمگین بودن تا غمگین نبودن خیلی کمتر از فاصله‌ی غمگین نبودن تا شاد بودن است. شاد بودن یک جور رهایی می‌خواهد. یک جور حس پرواز. یک جور آزاد شدن. نمی‌دانم برای رسیدن به آن‌جا باید چه کنم. حواس چه‌طور پرت می‌شو؟ اصلا حواس باید پرت شود؟ آدم چطور قوی می‌شود؟ همه‌ی مسائل که مثل دوچرخه‌سواری نیستند که بگویی با تمرین قوی می‌شوی. خیلی وقت‌ها آدم نمی‌داند چه‌طور باید تمرین کند. اصلا نمی‌دانم که کدام عنصر باعث شد تا این بار جاذبه‌ی غمناک اسیرم نکند...
 

  • پیمان ..

بی‌ترسی

۲۲
ارديبهشت

ایران است. جایی از جنوب شرقی ایران است. از لباس بلوچی پسرک و خاک‌آلود بودن خیابان‌ها و درخت نخل و پژوها و وانت‌تویوتای قدیمی توی فیلم می‌شود این را فهمید. احتمالاً یکی از شهرهای بلوچ‌نشین است. پسرک مهارت غریبی دارد. با دوچرخه‌ی ۲۰ اینچ خودش مسافتی طولانی را تک‌چرخ می‌رود و قیقاج می‌دهد. قیقاج‌هایش بوی مرگ می‌دهند. می‌رود توی دهن ماشینی که از روبه‌رو دارد می‌آید. ماشین فرمان می‌دهد به سمت پیاده‌رو. این بدتر می‌رود سمت ماشین و یکهو می‌پیچد به سمت راست و مماس با سپر جلو و بعد آینه‌بغل ماشین رد می‌شود. همه‌ی این‌ها را هم تک‌چرخ و فرمان دوچرخه در هوا. ماشینی می‌خواهد سبقت بگیرد. این به قصد شاخ به شاخ شدن می‌رود به سمتش. ماشین در حال سبقت است و راهی برای چپ و راست رفتن ندارد. انگار است که همین‌ لحظه با هم برخورد کنند. اما در آخرین لحظه با همان حالت تک‌چرخ می‌پیچد و باز هم به زندگی برمی‌گردد. 

لحظه‌ای چرخ جلو را رها می‌کند تا دو چرخ بر زمین راه بروند. اما دوباره تک چرخ می‌زند. دست‌اندازی را با همان حالت تک‌چرخ رها می‌کند. به یک سه راهی می‌رسد. ماشین جلویی می‌خواهد به چپ بپیچد. از روبه‌رو هم سه ماشین دارند می‌آیند. از سمت چپ هم ماشین‌ می‌آید. لحظه‌ای است که همه‌ی ماشین‌ها در حال حرکت به سمت مرکز سه‌راهی هستند. همان جایی که او دارد تک‌چرخ رکاب می‌زند. سرعت می‌گیرد و از بین همه‌ی ماشین‌ها عبور می‌کند. با سرعت هر چه تمام‌تر و تک چرخ عبور می‌کند.

حرکت‌هایش انتحاری‌اند. از مرگ نمی‌ترسد. مرگ را به سخره می‌گیرد. خطر را به سخره می‌گیرد و من به این فکر می‌کنم که این پسر الان دوچرخه دستش است و این حرکت‌ها را دارد می‌کند. اگر اتفاقی بیفتد فقط خودش است که آسیب می‌بیند. یک دوچرخه‌سوار نمی‌تواند آزاری به کسی برساند. اما اگر بزرگ شود و ماشین دستش بیاید چه می‌کند؟ حتماً با ماشین همچه حرکت‌هایی می‌زند و توی جاده‌ها تصادف‌ها راه می‌اندازد... کشتار راه می‌اندازد. همچه حرکت‌هایی با ماشین اگر خودش را نکشد بقیه را می‌کشد حتماً. و ماشین که کم‌ترین ابزار است. ابزارهایی به قدرت اسلحه که دیگر هیچی...

آینده‌ی دیگری را نمی‌توانم برایش تصور کنم. پیش خودم می‌گویم او یک بلوچ است. در سرزمینی زندگی می‌کند که آب کم است و آب که نباشد کشاورزی نیست و زمین بخشنده نیست و آسمان هم همین‌طور و بدبختی این است که نه تنها زمین و آسمان بر او بخشنده نیستند که حکومت‌ها هم همین‌اند. نه پاکستانی‌ها با او بخشنده‌اند و نه ایرانی‌ها و بلوچ نمی‌ترسد. چون چیزی برای از دست دادن ندارد. آدمی که چیزی برای از دست دادن ندارد از چه بترسد؟ مثل او حتماً زیادند. زیاد هم نباشند با این فرمانی که الان داریم پیش می‌رویم زیاد می‌شوند.

یاد حرف‌هایی می‌افتم که چند هفته پیش شنیده بودم. صحبت در مورد مرزهای شرقی و ناامنی و افغانی‌کشی بود. گفت: راه حلش این نیست که بلوچستان را محروم نگه دارند. راه حلش این نیست که برای جماعت سنی محدودیت رشد قائل شوند. نگذارند که سنی‌ها مدیر و وزیر شوند. راه حلش اتفاقاً این است که یکی از وزیرهای این مملکت را یک آدم بلوچ بگذارند. وقتی یک بلوچ تحصیل‌کرده وزیر این مملکت شود، آدم‌های آن خطه امیدوار می‌شوند. احساس تعلق می‌کنند. می‌فهمند که آن‌ها هم جزئی از این دم و دستگاه رانت‌خوار هستند. وابسته می‌شوند. احساس می‌کنند که آن‌ها هم چیزهایی دارند. وقتی آدم احساس مالکیت پیدا کند ترسو می‌شود. برای این‌که مال و مقامش را از دست ندهد سربه‌راه می‌شود. تهور را کنار می‌گذارد... اما الان... 

پسرک از چه بترسد؟ چند نسل گذشته است. پدربزرگ و پدرش چیزی برای از دست دادن نداشته‌اند. بی‌ترس بوده‌اند و حالا کم کم بی‌ترسی جزئی از ژن و خون‌شان شده است...
 

  • پیمان ..

بی‌تردید شدن

۲۰
ارديبهشت

کتاب را چند سال پیش خریده بودم. یادم نمی‌آید کی. قیمتش با جلد گالینگور و ۶۳۰ صفحه کاغذ سفید سنگین ۲۸ هزار تومان بود. کتاب را که تورق می‌کنی یک سری نشانه‌های یزدی بودن را در همان نگاه اول می‌فهمی: حاشیه‌های سفید کتاب حداقل ممکن است. فاصله‌ی خط‌ها حداقل ممکن است. دیالوگ‌های گفتم گفت پشت‌سر هم ردیف شده‌اند. این‌طوری نیست که مثل بعضی کتاب‌ها یک خطش «گفتم: چه؟» و خط بعدش «گفت: به تو چه.» و خط سوم «گفتم: چی به من چه؟» و خط چهارم پاسخش باشد. همه‌ی این گفتم گفت‌ها پشت سر هم در یک خط ردیف شده‌اند. و همه‌ی این‌ها بوی صرفه‌جویی در مصرف کاغذ می‌دهند.

چند بار خواندنش را شروع کرده بودم. اما نمی‌دانم چه شده بود که نتوانسته بودم ادامه بدهم. این بار که «شازده حمام» را دست گرفتم دیدم ۳۰-۴۰ صفحه‌ی اول را حداقل دو بار شروع کرده‌ام و ادامه نداده‌ام. حالا که جلد دوم را هم تمام کرده‌ام با جرئت می‌گویم که یک شاهکار به تمام معنا است: خاطرات محمدحسین پاپلی یزدی، استاد جغرافیای دانشگاه‌های ایران از خاطرات دوران کودکی و نوجوانی‌اش در حوالی‌ سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۶ در شهر یزد یک شاهکار ادبی است. این که من در مواجهه با این شاهکار از همان اول در آغوش نکشیدمش برایم عجیب است. شاید همیشه همین‌طور است. اول مزه مزه می‌کنی. می‌روی. برمی‌گردی. و یکهو می‌بینی که غرق شده‌ای.
شازده حمام یک جور زندگی‌نامه است. هم زندگی‌نامه‌ی خود پاپلی یزدی است و مسیرهایی که رفته و هم حکایت زندگی خیلی از آدم‌هایی که توی زندگی‌اش دیده. آدم‌هایی که در یک سری بزنگاه‌ها یک سری تصمیم‌ها گرفته‌اند و به سرانجام‌های مختلفی دچار شده‌اند. این که ببینی بعضی تصمیم‌های کوچک در دراز مدت چه اعوجاج‌هایی در مسیر زندگی آدم‌ها ایجاد می‌کند همیشه جذاب است. این‌که ببینی بعضی تصمیم نگرفتن‌ها در درازمدت چه بلایی سر آدم‌ها می‌آورد به تو امکان مقایسه می‌دهد. بیدارت می‌کند...
شازده حمام یک جور تاریخ اجتماعی ایران است. دوره‌ی تبدیل یک آدم سنتی ۳۰۰۰ ساله به یک آدم مدرن. برخوردهای مردم عادی کوچه و بازار با تکنولوژی. برخوردهای مردم عادی با وقایع سیاسی اقتصادی بزرگ عصر خودشان. حوادثی که خودشان در ایجادش سهمی نداشته‌اند، اما زندگی‌شان به شدت تحت تأثیرش قرار گرفته. تبدیل شهر به شدت سنتی یزد به یک شهر مدرن. حاشیه‌ها و آدم‌های حاشیه‌ای. توصیف بعضی رفتارها که تکرارش را تا ۵۰ سال بعد هم می‌بینی...
صفحات و ماجراهایی از زندگی پاپلی یزدی بود که من را واقعاً میخکوب کرد. حس می‌کنم یک سری تصویرسازی‌ها و روایت‌های بی‌غل و غش پاپلی یزدی در این کتاب تا پایان عمر همراهم باشد. داستان نذری صغری خانم و همکاری شیعه‌ها و سنی‌ها و یهودی‌ها و زرتشتی‌های شهر یزد برای ادای سوگند یک زن فقیر و آن همزیستی مسالمت‌آمیز رویایی و روایت‌های پاپلی از سفر یک پسر ۱۵ ساله از یزد به سردشت و ماجراهای کتیراگیری و مرتضایی که برای گرفتن یک پروانه از بلندای یک دره در کوهستان‌های کردستان عراق سقوط کرد و بدنش خوراک شغال‌ها شد و حوادث بعدی و قبلی‌اش و آن زن‌ها و دخترهای کرد و چه قدر روایت پاپلی در آن صفحات دردناک و عجیب و تکان‌دهنده و خود زندگی بود. 
ساده، خوشخوان، تکان‌دهنده. 
آن قدر شازده حمام را دوست داشتم که رفتم جلد سه و چهارش را هم یک‌جا با همه‌ی گرانی‌اش خریدم. هیچ تردیدی هم نکردم. خیلی وقت بود که برای خریدن یک کتاب این‌گونه بی‌تردید نشده بودم!

  • پیمان ..

مرسدس

۱۰
ارديبهشت

بعد از ۲۳ سال دوباره نشستم فیلم مرسدس را دیدم. محمدرضا فروتن و رفقایش و مرجان شیرمحمدی و یک عدد مرسدس باشکوه که آخر فیلم به هالیوودی‌ترین شکل ممکن به فنا می‌رود... 
از آن فیلم‌هاست که توی مغزم حک شده‌اند. توی این ۲۳ سال ننشسته بودم دوباره فیلم را ببینم. ولی صحنه‌هایش را به یاد داشتم. یعنی بیشتر از همه آن گاراژی را که پر بود از ماشین‌های از رده خارج قدیمی به یاد داشتم. آن‌جا که رستم به اسفندیار می‌گفت این مرسدس هم یکی می‌شود مثل همین‌ها. بهش دل نبند. به چیزی که دل نداره دل نبند.
۲۳ سال پیش احتمالاً تابستان بود که فیلم مرسدس را تو سینما شاهد قزوین دیدم. آن سال‌ها خاله‌ام ساکن روستایی حوالی قزوین بود. اسم روستا چوبین‌در بود. سال‌هاست که اسمش را عوض کرده‌اند. تابستان‌های بعد از مدرسه من را برای چند هفته می‌فرستادند آن‌جا. با پسرخاله‌هایم سرگرم می‌شدم. کوچه‌هایش خاکی بود. انتهای کوچه‌‌ی محل زندگی خاله‌ام ریل راه‌آهن بود. وقتی قطار به روستا نزدیک می‌شد من و پسرخاله‌هایم صدایش را می‌شنیدم. هر جای خانه بودیم بدو می‌دویدیم تو کوچه. صدای عبور قطار و بوق ممتدش توی تمام کوچه می‌پیچید. ما با دیدنش داد می‌زدیم. دهان‌مان را کامل باز می‌کردیم و داد می‌زدیم و با دست جلوی دهان‌مان را بادبزنی باز و بسته می‌کردیم. حس می‌کنم یک جور شبیه‌سازی صدای عبور واگن‌های قطار بود. ریل‌های راه‌‌آهن مقطع‌اند. چرخ‌های واگن‌ها حین عبور از هر قطعه یک صدای تلق تلق را تولید می‌کنند. صدایی که عمران صلاحی آن را آیریلیق آیریلیق می‌شنید. ما هم با همان ذهن بچگی‌مان با حرکت بادبزنی دست جلوی دهان سعی می‌کردیم صدای فریادمان را مقطع مقطع و شبیه عبور واگن‌ها کنیم. ولی صدای قطار توی کوچه آن‌قدر زیاد بود که صدای فریادمان را نمی‌شنیدیم. فقط زمانی که قطار از روستا دور می‌شد صدای داد‌ زدن‌مان را می‌شنیدیم و پی به ابلهانه بودن کارمان می‌بردیم و می‌زدیم زیر خنده و برمی‌گشتیم خانه.
یک روز با حمید و اسماعیل سوار مینی‌بوس‌های روستا به شهر شدیم. روز بازار نبود. خاله‌ام هفته‌ای یک بار به بازار قزوین می‌رفت تا خرید بکند. ولی این بار خاله همراه‌مان نبود. مجردی داشتیم می‌رفتیم. بعضی‌ روزها اهالی روستا یکی از گوسفندهای‌شان را هم توی مینی‌بوس می‌آوردند تا ببرند شهر بفروشند. صدای نعره‌ی موتور مینی‌بوس‌های بنز چوبین‌در به قزوین را هنوز یادم است. یک سفر بود برای خودش از روستا تا به شهر رسیدن. آن تابستان بعد از عبور از کوچه‌های خاکی و سوار مینی‌بوس شدن و به شهر رسیدن و کلی پیاده‌روی به سینما رسیده بودیم. برای من سینما رفتن آن سال بعد از هفته‌ها توی روستا ماندن این قدر جادویی بود که هنوز به یاد دارمش.
وقتی بلیط خریدیم و رفتیم توی سالن آخرهای فیلم بود. همان‌جا بود که فروتن خسته و کوفته از ماجراهای گذرانده جاده‌ها را گز می‌کرد تا به یک جاده‌ی فرعی خلوت برسد و بنزین را بریزد روی سر مرسدس. ما آخر فیلم را اولش دیده بودیم و بعد که فیلم تمام شد و همه رفتند، ما ماندیم تا اول فیلم را هم ببینیم. سانس بعد هم مثل بچه‌های خوب تا همان شروع جاده‌بازی فروتن را دیدیم. تا رسید به آن‌جا از سالن زدیم بیرون. یعنی حمید و اسماعیل گفتند تکراری شد برویم!
نمی‌دانم دقیقاً چه چیز فیلم بود که آن طور توی ذهنم ماند. ولی تا سال‌ها نماهایی که از مرسدس فیلم گرفته شده بود و شکوه عبورش از خیابان‌ها توی ذهنم بود.
وقتی بعد از ۲۳ سال دوباره فیلم را دیدم راستش باز هم خوشم آمد. یک سری جاها و یک سری دیالوگ‌هایش به شدت تصنعی و مسخره به نظرم آمدند. ولی زیرسبیلی رد کردم. راستش فیلم را به عشق آن سکانس گاراژه دوباره نگاه کردم. ابوالفضل می‌گفت آن جای فیلم را نزدیک خانه‌ی ‌ما فیلم‌برداری کرده‌اند. بعد از سال‌ها خواستم ببینم راست گفته یا نه. راست گفته بود. دقیقاً همان خیابانی بود که من سال‌ها از خانه‌مان تا کتابخانه‌ی کانون پرورش فکری را یک روز در میان پیاده گز می‌کردم. تمام آن سال‌هایی که من کانون پرورش فکری می‌رفتم ‌آن جای خیابان پر از گاراژ و قبرستان ماشین‌های قدیمی بود. دقیقاً همان‌جایی که فروتن مرجان شیرمحمدی را سوار بر وانت قراضه می‌آورد و بعد از چند دقیقه سوار بر مرسدس برمی‌گرداند، دقیقاً همان‌جا محل پیچیدن من و به سوی فرهنگسرا رفتن بود. دوست داشتم آن گاراژه را دوباره ببینم و دیالوگ طلایی فیلم... آن‌جایی که رستم بعد از ساعت‌ها تعقیب و گریز مرسدس را می‌برد کنار تمام ماشین‌های از رده خارج و عتیقه و به محمدرضا فروتن می‌گوید: این هم یه روزی مثل اینا می‌شه. به چیزی که دل نداره دل نبند.
دوباره نشستم این سکانس را دیدم و هنوز هم برایم به اندازه‌ی ۲۳ سال پیش جادویی بود. از این که فیلم این قدر ساده بوده که کودک آن‌ سال‌ها هم توانسته بفهمدش خوشم آمد. من همان موقع هم مرسدس را فهمیده بودم. ماشین‌ها را از همان موقع می‌فهمیدم. الان بیشتر هم می‌فهمم. جمله‌ی طلایی فیلم درست بود. اما...
بعد از ۲۳ سال اما حالا دلم می‌خواهد یکی بیاید یک فیلم دیگر بسازد. اسمش را مارک هر ماشینی که می‌خواهد بگذارد بگذارد: سایپا، پژو، ۲۰۶، ۴۰۵، بی‌ام‌دابلیو، تویوتا، مزدا، پرشیا... هر چی. توفیری ندارد برایم. ولی بیاید یک فیلمی بسازد از این‌که وفای ماشین زیر پای قهرمان فیلم از وفای تمام دوستان و یارانش بیشتر باشد. یعنی کل فیلم در مورد آدم‌هایی باشد که از زندگی قهرمان فیلم یکی یکی می‌گذارند می‌روند. سوار ماشینش می‌شوند، هم‌سفرش می‌شوند، با هم جاده‌ها را در می‌نوردند و بعد می‌گذارند می‌روند. هر کدام‌شان هم یک جوری. یکی قهر می‌کند و دشمن می‌شود. یکی از وطن می‌رود. یکی با یکی دیگر می‌رود. و این قهرمان فیلمه دقیقا به کسانی که دل دارند دل می‌بندد و آخرسر می‌بیند تنها یاری که برایش باقی مانده، تنها چیزی و کسی که در تمام این سال‌ها همراه و هم‌دم و یار و یاورش مانده و بی‌این‌که ضعف نشان بدهد، بی‌این‌که ریپ بزند، بی‌این‌که اذیت و آزار برساند، بی‌این‌که دل بشکند‌، بی‌این‌که غرور بشکند همان ماشینه شده. چیزی و کسی که قهرمان فیلم تویش زیاد تنهایی کرده و بی‌این‌که بتواند حرفی بزند سنگ صبورش شده... 
مرسدس برایم یک فیلم دوست‌داشتنی است. محمدرضا فروتنی را که خرد و خمیر به مرجان شیرمحمدی می‌آویخت (هر چند خیلی تصنعی) دوست داشتم. اما به نظرم مرسدس‌هایی هم هستند که فراتر از این حرف‌هااند...
 

  • پیمان ..