پنج‌شنبه است

پنج‌شنبه است. آخرین روز ماه دی است. از ظهر منتظر بارانم. از صبح بادها خبر از آمدن ابرهای پربغض بر فراز تهران می‌دادند. اما آسمان آبی بود. عصر پس از گپ‌وگفتی چند ساعته، ابرهای خاکستری در دوردست پیدا شدند. زیپ کاپشنم را بستم و از پله‌های مترو پایین رفتم و پیش خود گفتم شاید وقتی دوباره به زمین بازمی‌گردم همه جا خیس باشد. پله‌برقی طولانی و خلوت بود. جلوی من کسی بر پله‌ها نایستاده بود. بر جایم استوار ایستادم تا پله‌ها من را به قعر ایستگاه مترو برسانند. به کسانی فکر کردم که تحمل ایستادن بر پله‌برقی مترو را ندارند و اگر کسی جلوی‌شان نباشد هم‌زمان با حرکت پله بر آن گام برمی‌دارند تا زودتر به مقصد (قعر زمین) برسند. چه فرقی می‌کند؟ به هر حال مقصد قعر زمین است و چند ثانیه زودتر و دیرتر رسیدن تفاوتی ایجاد نمی‌کند. یک قطار زودتر یا دیرتر هم تفاوتی ایجاد نمی‌کند. وقتی از پله‌های مترو دوباره می‌آیم بالا می‌بینم که هنوز هم زمین خشک است و هنوز هم خبری از ابرهای باران‌زا نیست.
پنج‌شنبه است. آخرین روز ماه دی است. شب آخرین روز دی ماهی را به یاد می‌آورم که رفتم بلاگفا و وبلاگ سپهرداد را ثبت کردم و وبلاگ‌دار شدم. اکنون دیگر هر شروعی سختم است. امتحان برنامه‌نویسی داشتیم و نگاه کردن به کتاب‌ کدنویسی چیزی بر من افزون نمی‌کرد. پس اینترنت را به راه کرده بودم و برای خودم وبلاگ ساخته بودم. وبلاگی که ۱۳ سال مثل یک گلدان کوچک گل‌ سرخ نگاهش داشتم. هر روز آبش ندادم. گاه تا یک ماه آبش ندادم. اما هیچ گاه رهایش نکردم. 
پنج‌شنبه است. آخرین روز ماه دی است. از پنجره به آسمان نگاه می‌کنم. ابرهای باران‌زا جایی در شمال تهران و پای کوه‌ها پیدای‌شان شده است. اما آسفالت کوچه خشک خشک است. برنامه‌ی پخش آهنگ موبایلم را باز می‌کنم و به خودش وامی‌گذارم که تصادفا آهنگی را پخش کند. صدای آهنگی از بابک بیات پخش می‌شود. می‌گیرد من را. پرتابم می‌کند به ۷ سال پیش که در یک عصر زمستانی آلبوم «سکوت سرشار از ناگفته‌هاست» را هدیه گرفته بودم. هدیه‌ای که بوی خداحافظی می‌داد و من ۷ سال سعی کردم که خداحافظی نباشد. بدجور من را می‌گیرد و بعد صدای شاملو طنین می‌افکند:
پنجه در افکنده‌ایم
با دست هامان
به جای رها شدن
سنگین سنگین بر دوش می‌کشیم
بار دیگران را
به جای همراهی کردن‌شان
عشق ما
نیازمند رهایی است نه تصاحب
 در راه خویش ایثار باید نه انجام وظیفه...
عصر پنج‌شنبه است. آخرین روز ماه دی است. باران نمی‌بارد. تازه می‌فهمم که همه‌ی این سال‌ها در پی تصاحب بوده‌ام. احساس گاو بودن می‌کنم. خودم را می‌سپارم به شاملو و بابک بیات. شاملو می‌گوید: «هر مرگ بشارتی‌ست به حیاتی دیگر». عصرهای پنج‌شنبه و شب‌های جمعه را از عصر جمعه سنگین‌تر می‌دانست. شاید به خاطر همین بود. نمی‌دانم. همان‌طور که آرشه‌های ویولون بابک بیات بر سیم‌های با صدای زمخت‌تر ویولون کشیده می‌شود به جمله‌ای در شروع یکی از فصل‌های کتاب «کودکان گمشده» فکر می‌کنم: «وقتی در جاده گم می‌شوی به مرده‌ها برمی‌خوری». هوس جاده به سرم می‌زند...
 

روابط اوتیستیک

کتاب «بلینک» مالکوم گلدول در مورد شهود است. عنوان فرعی کتاب این است: قدرت فکر کردن بدون فکر کردن. کتاب سرشار است از مثال‌هایی که آدم‌ها در یک نگاه تا فیها خالدون ماجرا را می‌فهمند. از یک مجسمه‌ی عتیقه شروع می‌کند که تمام آزمایش‌های علمی نشان می‌دادند حداقل ۲هزار سال عمر دارد. اما چند راهنمای موزه با چند ثانیه نگاه کردن به مجسمه گفته بودند که این مجسمه قلابی است. آزمایش‌ها و علم می‌گفتند قلابی نیست. ۱۰ سال طول کشید تا بفهمند که مجسمه‌فروش به آن‌ها رکب زده و کاری کرده که میزان کربن موجود در سطح مجسمه به حدی باشد که آزمایشگاه را گمراه کند. یا از یک مربی تنیس می‌گوید که از نحوه‌ی بالا انداختن توپ و با راکت ضربه زدن یک بازیکن می‌فهمند که او امتیاز می‌گیرد و برنده می‌شود یا نه. یا از یک روانشناس می‌گوید که زوج‌ها را می‌نشاند در یک اتاق و به آن‌ها می‌گوید ده دقیقه با هم حرف بزنند و بر اساس همین ده دقیقه پیش‌بینی می‌کند که سرنوشت این دو نفر به جدایی می‌کشد یا نه و درست هم پیش‌بینی می‌کند.
در این کتاب گلدول به دنبال شهود است. این که چطور آدم‌ها این شهود را در رشته‌ی خودشان به دست می‌آورند. بخشی از ماجرا تجربه است. اما بخشی هم علم است. به نظر مالکوم گلدول مثل خیلی از علوم دیگر، هنر شناخت و تشخیص زودهنگام هم برای خودش مبانی علمی دارد. یکی از این روش‌ها هنر ذهن‌خوانی است. این که می‌شود از روی میمیک چهره و حالات بدن آدم‌ها به رازهای درونی‌شان پیدا برد. نکته این است که همه‌ی ما کمی تا قسمتی از ذهن‌خوانی استفاده می‌کنیم. به چهره‌ی آدم‌ها نگاه می‌کنیم و حالات عضلات مختلف چهره‌ی آدم‌ها به ما کمک می‌کند که با آن‌ها ارتباط برقرار کنیم و خیلی چیزها را بفهمیم.
گلدول برای این‌که تأثیر ذهن‌خوانی و چهره‌خوانی را در زندگی روزمره‌ی ما نشان دهد از یک بیماری استفاده می‌کند. بیماری‌‌ای که در آن فرد چهره‌خوانی و ذهن‌خوانی نمی‌کند: اوتیسم. برای این کار سراغ امی کلین، روانشناس و استاد دانشگاه ییل می‌رود. امی کلین سال‌هاست که بر اوتیسم و بیماران اوتیسمی تمرکز دارد. یکی از افراد تحت نظر او یک مرد۴۰ ساله است که علی‌رغم ابتلا به اوتیسم توانسته تحصیلات دانشگاهی خوبی داشته باشد و به صورت مستقل زندگی کند. اما برای ادامه‌ی زندگی‌اش هفته‌ای چند ساعت را با امی کلین می‌گذراند. 
امی کلین برای این‌که ماهیت اوتیسم را بهتر کشف کند یک آزمایش جالب را طراحی می‌کند. او پیتر را روی یک صندلی می‌نشاند و به او فیلم «چه کسی از ویرجینیا ولف می‌ترسد؟» را نشان می‌دهد. به سر پیتر هم کلاهی دوربین‌دار می‌چسباند که مردمک چشم‌های پیتر را دنبال می‌کند تا ببیند در صحنه‌های مختلف پیتر به کجای پرده نگاه می‌کند. علاوه بر پیتر همین آزمایش را با چند نفر آدم معمولی که مبتلا به اوتیسم نیستند هم تکرار می‌کند. 
قصه این است که پیتر به عنوان یک اوتیسمی قدرت چهره‌خوانی ندارد. او به چهره‌ و چشم‌های آدم‌ها نگاه نمی‌کند. تنها منبع شناخت او جمله‌ها و کلماتی است که بین آدم‌ها رد و بدل می‌شود. در یکی از صحنه‌های مهم فیلم، قهرمان زن فیلم به شوهرش خیانت می‌کند و جان مردی دیگر را روی کاناپه آرام می‌سازد. در همان لحظه شوهر هم می‌آید و چهره‌ی او بالای کاناپه به نمایش در می‌آید. این سکانس هیچ دیالوگی ندارد. تمام افراد سالم مردمک چشم‌شان به سمت چهره‌ی مرد خیانت‌دیده جلب می‌شود. اما پیتر توجهش جلب نمی‌شود. مردمک چشم او به سمت تابلوی نقاشی دیوار پشت مرد حرکت می‌کند. او چهره‌خوانی نمی‌تواند بکند و در نتیجه از این سکانس فیلم هیچ چیزی نمی‌فهمد. چون جمله‌ای هم در این سکانس رد و بدل نمی‌شود. مالکوم گلدول اشاره می‌کند که یکی از نشانه‌های اولیه‌ی اوتیسم در کودکان هم این است که آن‌ها به چهره‌ی آدم‌های دور و برشان اصلا نگاه نمی‌کنند و به حالات چهره‌ هم واکنش نشان نمی‌دهند. 
او این تکه از کتاب را در اهمیت چهره‌خوانی نوشته. اما من به روابط دنیای قشنگ نو فکر کردم: به روابط چت‌محور! بخش زیادی از روابط روزمره‌ی ما بر اساس پیام‌رسان‌های دیجیتال است: واتس‌اپ، تلگرام، چت گوگل، چت یاهو و... نوع ارتباطاتی که در این بستر استفاده می‌شود خیلی اوتیسم‌گونه است. ما جمله رد و بدل می‌کنیم. جمله‌ها را می‌نویسیم و برای هم می‌فرستیم. نهایت کاری که برای در آمدن از خشکی کلمات انجام می‌دهیم، استفاده از شکلک‌هاست. اگر خیلی به روز باشیم و سرعت اینترنت اجازه بدهیم پیام صوتی می‌فرستیم و پیام صوتی دریافت می‌کنیم. در این روابط حالات چهره و بدن جایگاهی ندارند. 
این شکل از ارتباط برقرار کردن بد است؟ نمی‌توانم با قاطعیت آن را رد کنیم. خیلی از مبتلایان به اوتیسم در زمینه‌های کاری خودشان آدم‌های متبحری می‌شوند. علتش به نظرم تمرکز و هدفمند شدن است. در پیام‌هایی که عاری از حالات چهره و بدن است و فقط کلمات رد و بدل می‌شوند، پیام‌ها هدفمندترند. کار را بیشتر پیش می‌برند. مثلا خرابی اینترنت از طریق چت با کارشناس مربوطه در شرکت خدمات‌دهنده شاید سریع‌تر و بهتر حل شود. اما خب، این شکل از ارتباط برقرار کردن اوتیستی است. ممکن است که جملات و کلمات حاوی معناهایی باشند که نیاز به چهره‌خوانی دارند. این‌جاهاست که گند کار در می‌آید و سوءتفاهم‌ها شروع به شکل‌گیری می‌کنند...
دیدن آدم‌ها و لمس کردن پوست‌شان و برخورد امواج صدای‌شان به صورت و بدن ما (نه فقط پرده‌های گوش) و ارتباط چشم با چشم و بویی که به مشامت می‌رسانند، جزئی از روابط انسانی سالم است. این را نمی‌شود انکار کرد...
 

سال ۲۰۲۱

به گواه استراوا در سال2021، حدود چهارهزاروچهارصد کیلومتر رکاب زدم.حس می‌کنم کمی بیشتر بوده.بعضی روزها به خاطر پارازیت‌های شدید حضرات جی پی اس موبایلم از کار می‌افتاد نمی‌توانستم کیلومترهای رفته را ثبت کنم.در این دو سال کرونایی بیش از این که ماشین سوار شوم، دوچرخه سوار شدم.بسیار هم راضی هستم.حسرتم فقط این است که چرا زودتر مثلا از بیست سالگی پا به رکاب نشدم.
این رکاب‌ زدن‌ها عموما در سه ناحیه‌ی جغرافیایی رخ دادند:
رفت‌و‌آمدهای روزانه در شهر تهران، از شرق به غرب و شمال تا جنوب و حوالی تهران.
جاده‌های اطراف لاهیجان و سیاهکل.
تپه‌های سرخه‌حصار و جاده‌ی ده ترکمن.
در بهار جاده‌ها و مسیرهای دوچرخه‌سواری زیادی در اطراف لاهیجان و سیاهکل را رکاب زدم.همه جوره هم دارد.از مسیرهای تپه‌ای جنوب لاهیجان تا اطاقور و املش تا مسیر کوهستانی دیلمان تا مسیر کفی سواحل دریای خزر و سپیدرود و...این مسیرها را عمومی نکرده‌ام و به کسی نگفته‌ام.فرعی‌های دوست‌داشتنی زیادی دارند.چیز خاصی نیستند البته.ولی برایم یک جور دانش شخصی‌اند که گذاشته‌ام برای حال دادن به کسانی که باهاشان حال می‌کنم.
در کل تابستان رفت و آمدم با دوچرخه بود.روزی تقریبا چهل کیلومتر از شرق به غرب تهران و بالعکس.صبح می‌رفتم و آخر شب برمی‌گشتم.تهران در تب کرونا بود و من لذت خنکای صبح‌های تابستانی و کشف شب‌های تهران را می‌بردم.خیلی خوش گذشت.
سه ماه اخیر که کرونا کم شده و ترافیک زیاد، رضایت از زندگیم آمده پایین. در پاییز از شر آلودگی هوای تهران پناه بردم به سرخه‌حصار و تپه‌های اطرافش.دوستان بهم می‌گویند کینگ آو سرخه‌حصار.ولی تهران کینگ‌های دوچرخه‌سواری خیلی زیادی دارد که من در مقابل‌شان هیچ نیستم.خیلی از این کینگ‌ها بی‌ادعای بی‌ادعااند.
در مجموع حس خوبی دارد. یکی از لذت‌هایش این است که می‌توانی سه برابر بخوری و چاق نشوی.دریافت‌های جامعه‌شناختی و فلسفی هم که تا دلت بخواهد... همیشه حس می‌کنم تصمیم‌گیرنده‌ی این مملکت اگر یک بار ساعت یازده شب با دوچرخه از غرب تهران رکاب می‌زد و خودش را به شرق می‌رساند و یک صبح زود از میدان راه‌آهن تا تجریش را رکاب می‌زد می‌فهمید که دردها چیستند و کجا هستند. آن حفاظ شیشه‌ای و آهنی ماشین‌، آدم‌ها را بدجور گول می‌زند و گمراه و احمق می‌کند.
تجربه‌های تعریف‌کردنی هم که الی‌ماشاءالله. این چهارهزار و چهارصدکیلومتر اگر صرف مسیرهای تکراری و رفت و آمد روزمره نمی‌شد احتمالا من الان با دوچرخه و خورجین روی ترک‌بندش در فرانسه و نزدیکی‌های پاریس می‌بودم. شاید در آینده مسیرهای بی‌بازگشت را امتحان کردم!

خون بازی

روز خونینی بود.
صبح‌ها و عصرها توی مترو چرت می‌زنم. گاهی کامل می‌خوابم. دلیل اصلی‌اش این است که حوصله‌ی دیدن چهره‌ی مات و یخ‌زده‌ی آدم‌ها توی مترو را ندارم. حوصله‌ی دیدن این چهره‌ها توی ترافیک را هم ندارم. اصلا حوصله‌ی دیدن چهره‌ی آدم‌های فلک‌زده‌ی تهران به هنگام رفت‌وآمدهای‌شان را ندارم. حوصله‌ی دیدن خودم در آینه را هم. صبح علی‌الطلوع بود و چرت می‌زدم. یک لحظه چشم‌هایم را باز کردم که ببینم کجاییم. به ایستگاه امام خمینی رسیده بودیم. درها باز شدند و نصف افراد توی مترو پیاده شدند و چند نفری هم سوار شدند. هنوز در باز بود که یکهو مردی که گوشه‌ی کنار در چمباتمه زده بود، با کله رفت توی فاصله‌ی بین سکو و قطار. نمی‌دانم چرت زده بود و یکهو تعادلش از بین رفته بود یا سکته کرده بود یا اختلالی در بدنش اتفاق افتاده بود. بدی‌اش این بود که در لحظه‌ی سقوطش در مترو باز بود و او با صورت رفت توی فاصله‌ی سکو و قطار. البته اگر در بسته بود هم با صورت می‌رفت توی در. همان لحظه خون از صورت و کله‌اش جاری شد. کف مترو پر از قطره‌های درشت خون شد. دو سه نفری که تازه وارد شده بودند سریع زیر بغل‌هایش را گرفتند و بلندش کردند و از قطار بردندش بیرون. همان‌ لحظه صدای بوق بسته شدن درهای قطار بلند شد. نمی‌دانم خون‌های سر مرد بعد از برخوردش بود یا قبلش. بقیه نگذاشتند در بسته شود. دو نفری که زیر بغل‌های مرد را گرفته بودند سریع رهایش کردند و بدو آمدند توی مترو. مترو راه افتاد و من فقط پرهیب خمیده‌ی مرد را دیدم که لحظه به لحظه داشت تا می‌شد و خون‌ها قطره قطره می‌چکیدند کف زمین. جلوی در ورودی مترو خون‌ها دلمه بستند. ایستگاه بعد، مسافرها که سوار شدند به زیر پای‌شان نگاه نکردند. فقط یک نفر مواظب بود که پا روی خون‌ها نگذارد. بقیه همان‌طور پا روی خون‌ها گذاشتند و خون را در مترو پخش و پلا کردند. 
ظهر آمدم از دفتر بیرون که غذا بگیرم. دیدم گوشه‌ی چهارراه مرد جوانی کف زمین دراز کشیده و صورتش خونین است. گریه و لابه می‌کرد. سیاه‌پوش بود. فکر کردم تصادف کرده است. ولی ماشینی نایستاده بود. کبابی سر چهارراه و چند نفر ایستاده بودند بالای سرش. پرسیدم چه شده است. گفتند نمی‌دانیم. یک موتوری زدتش. مثل این‌که می‌خواسته موبایلش را بدزدد. این مقاومت کرده. موتوری زده تو سر و صورتش. صورتش خونین و مالین بود. ولی کبابی مطمئن نبود. می‌گفت شاید هم یک تسویه حساب شخصی بوده! هر چه بوده موتوریه زده بود صورت مرد را خط خطی کرده بود. مرد توی خودش مچاله شده بود و گریه می‌کرد و فحش می‌داد.
عصر به خودم می‌لرزیدم که در راه برگشت خون سوم خودم نباشم.

آغازها

اصلا فکر نمی‌کردم همچه شاهکاری باشد. فکر می‌کردم رمانی در مورد مهاجرت کودکان از مکزیک به آمریکا و رد مرزشان خواهم خواند. نمونه‌ی ایرانی‌اش، «فقط با یک گره» بود که خوانده و لذت برده بودم. حس می‌کردم که «بایگانی کودکان گمشده» هم همان قصه و روایت باشد، اما با فرمی دیگر. این فرمی دیگرش خیلی فرمی دیگر بود. من را دیوانه کرد. یک رمان جاده‌ای فوق‌العاده که هم به موضوع کودکان مهاجر پرداخته بود و هم تاریخ آمریکا را روایت کرده بود و هم سرشار بود از پیچیدگی‌های روابط انسانی. راستش از آن کتاب‌ها هم بود که اول به اسم نویسنده‌اش توجه نکرده بودم. بعد از ۴۰-۵۰ صفحه که سبک روایت من را گرفت فهمیدم که این والریا لوییزلی همان والریا لوییزلی کتاب «اگر به خودم برگردم» است. حس می‌کردم دارم یک کتاب شعر پرمغز می‌خوانم. هر چه که جلوتر رفتم احترامم به این بانوی مکزیکی بیشتر و بیشتر شد و به صفحات ۳۰۰ و این‌ها که رسیدم به خودم گفتم این زن را با این قدرت روایت و نوشتن باید پرستید.
یک خانواده‌ی ۴ نفره‌ی آمریکایی دارند سوار بر ماشین از نیویورک در شرق آمریکا به آریزونا در جنوب غربی آمریکا می‌روند. یک جایی از کتاب مادر خانواده که برایم خود والریا لوییزلی بود، تصمیم می‌گیرد توی ماشین کتاب صوتی بگذارد. آن‌جای کتاب را خیلی دوست داشتم. هی کتاب صوتی‌های مختلف را پلی می‌کند و چند جمله‌ی اول‌شان را با هم گوش می‌دهند و او می‌زند بعدی. با همه‌شان هم زندگی کرده است و خوانده است‌شان. یکی را به خاطر این‌که برای بچه‌ها مناسب نیست رد می‌کند. یکی را به خاطر این‌که مترجم همان جمله‌ی اول اشتباه داشته رد می‌کند و... توی دو صفحه هم کورمک مکارتی را به فضای ماشین احضار می‌کند هم خوان رولفو را، هم رالف الیسون را، هم کارسون مک‌کالر را، هم جک کرواک را و هم ویلیام گلدینگ را. گوش دادن به کتاب‌ صوتی در طول رمان هم به تناوب تکرار می‌شود و اواخر کتاب، لوییزلی با جملات ابتدایی کتاب «در جاده‌»ی کورمک مک‌کارتی یک بازی روایی عجیب ایجاد می‌کند که به من حس رقص داد.
اما چیزی که توی آن دو صفحه‌ی کتاب من را گرفت، آن شدت از دقت و توجه و زندگی کردن با کتاب‌ها بود. لوییزلی با این کتاب‌ها زندگی کرده بود. آن‌ها را از عمق وجودش حس کرده بود. با آن‌ها آمیخته شده بود. یک چیز دیگر هم برایم عجیب بود: چطور می‌توانستند توی ماشین کتاب صوتی گوش بدهند؟ من همیشه حین رانندگی نصف جملات از گوش‌هایم می‌روند و نمی‌فهمم. توی شهر که اصلا نمی‌توانم توجه کنم. همیشه یک خری پیدا می‌شود که کاتوره‌ای حرکت کند یا بخواهد زرنگ بازی دربیاورد یا صدای باد و باران و انواع و اقسام صداهای ماشین هستند که حواسم را پرت می‌کنند. دوچرخه‌سواری که بدتر است. همیشه باید حواسم باشد که از آسمان موتور نیاید، یا تاکسی‌ای مسافر نبیند، اصلا نمی‌شود گوش را معطل داستان و یا حتی آهنگ کرد... آن صفحات از کتاب لوییزلی یک جور ادای احترامش به رمان‌ها و نویسنده‌هایی بود که با روح و روانش بازی کرده بودند. بعد از خودم پرسیدم اگر من قرار بود همچه صفحاتی بنویسم به کدام رمان‌ها و نویسنده‌های ایرانی ادای احترام می‌کردم؟ نمی‌دانم. «بایگانی کودکان گمشده» پر بود از این ادای احترام‌های تکنیکی... جوری هم بود که تو ذوقت نمی‌زد. در تاروپود قصه تنیده شده بود..
 

۳۲ سالگی

برف آمد و ما مراسم چهلم را برگزار کردیم و روز بعدش رفتم در جاده‌های پر از برف رکاب زدم

چهارشنبه‌سوری آمد و من به شکوفه‌های درخشان درخت لی در تاریکی شب نزدیک به بهار زل زدم

عصرهای ماه رمضان با دوچرخه به تپه‌ها رفتم و در گرگ‌ومیش رو به تاریکی و در سکوت، رو به تهران نشستم و چای نوشیدم

تمام شب‌های تابستان کرونایی را در خیابان‌های سیاه رکاب زدم و شرق و غرب تهران را بارها و بارها به هم دوختم

دوستانم رفتند و من برای خداحافظی با هیچ کدام‌شان به فرودگاه امام نرفتم

سه ماه تمام خواستم سفری دور بروم و طناب‌های مارگون ترس اجازه ندادند

و تمام عصرهای این پاییز را غصه خوردم و انار دان کردم تا روزی را بدون انار سپری نکرده باشم.

دزدی به سبک تیپاکس

برای فروش «چای سبز در پل سرخ» چند تا راه‌کار داشتیم: همه چیز را بسپریم به ناشر و خودمان را کنار بکشیم یا این‌که خودمان هم در فرآیند فروش سهیم شویم. 
در بازار کتاب ایران ناشر اهمیت چندانی ندارد و پخش کتاب‌ها هستند که وظیفه‌ی فروش را بر عهده دارند. برخلاف ناشرها، تعداد پخش‌های کتاب محدود است. فقط سه-چهار تا ناشر هستند که خودشان هم پخش کتاب دارند و بقیه ناشرها وابسته‌ی پخش‌ها هستند. پخش‌ها هم ناز دارند. کتاب را برمی‌دارند و پخش می‌کنند؛ اما پرداخت‌ها معمولا ۶ ماه و ۱ سال و... طول می‌کشد. گستردگی جغرافیای ایران را که در نظر می‌گیری می‌بینی خب حق هم دارند. البته بار این کاستی‌ها و دیر پرداخت شدن‌ها و... به دوش ناشرها نمی‌افتد. اگر این طور بود که با این همه گرانی و تورم ناشرها کتاب چاپ نمی‌کردند. اتفاقا صنعت نشر صنعت پرسودی هم هست. بار تمام کاستی‌ها به دوش نویسنده است و همیشه سهم او است که در این کشمکش‌ها لاغر و لاغرتر می‌شود. ما گفتیم کتاب‌مان سفرنامه‌ی افغانستان است و دایره‌ی مخاطبانی که در دیاران داریم ارتباط بیشتری با موضوع کتاب دارند پس بخشی از فروش کتاب را خودمان به عهده بگیریم. ناشر کار خودش را بکند. بخشی از فروش هم کار خودمان بشود. توی سایت دیاران صفحه‌ای برای فروش کتاب اضافه کردیم و یک درگاه پرداخت هم ایجاد کردیم. برای افزایش جذابیت و مزیت رقابتی گفتیم هزینه ارسال هم رایگان شود. پخش کتاب‌ها ۴۰ تا ۵۰ درصد قیمت پشت جلد را کارمزد برمی‌دارند و تا ۳۰ درصد قیمت پشت جلد هم اگر هزینه ارسال می‌شد برای‌مان به صرفه بود.
از مأمور پست محله‌ی دریان‌نو این‌قدر خاطره‌ی تلخ داشتیم که برای ارسال کتاب‌ها بی‌خیال شرکت پست شدیم. بسته‌های‌مان را نیاورده برگشت می‌زد و ما را برای تحویل گرفتن‌شان به دردسر می‌انداخت. یا اگر می‌آورد شاکی بود که چرا ساختمان‌مان آیفون ندارد. بهش‌ می‌گفتیم ما طبقه همکفیم. ۱۰ ثانیه بیایی تو در بزنیم می‌آییم می‌گیریم. به خرجش نمی‌رفت. بسته‌ها را برگشت می‌زد. خود اداره پست هم که چند باری رفته بودم زیر بار پست سفارشی نمی‌رفتند. می‌گفتند ما فقط پیشتاز می‌زنیم. پست پیشتاز هم گران‌تر است و هم دیرتر به مقصد می‌رسد. پست سفارشی هم ارزان‌تر است و هم سریع‌تر. الکی می‌گفتند بسته را بیمه می‌کنیم. یکی دو بار بسته‌ها که گم شده بودند هزینه رفت و آمد و ثبت شکایتش از هزینه خسارت بیشتر می‌شد و خودشان هم این را می‌دانستند. 
به تیپاکس روی آوردیم. سرویس مای تیپاکس جذاب بود. سرویس منزل تا منزل تیپاکس خوراک ما بود. مشخصات پاکت‌ها (فرستنده و گیرنده) را توی اپ یا سایت تیپاکس ثبت می‌کردیم و زمان تعیین می‌کردیم تا مأمور تیپاکس بیاید بسته‌ها را بگیرد و ببرد. هزینه‌اش را هم همان موقع پرداخت می‌کردیم. بد نبود قمیت‌ها. بسته‌های تهران ۱۹۵۰۰ تومان هزینه‌اش می‌شد و بسته‌های شهرستان از ۲۰ هزار تومان به بالا تا سقف ۳۰ هزار تومان. بار اول که از طریق مای تیپاکس درخواست‌مان را ثبت کردیم، مأمور تیپاکس با موتورش آمد دم در و بسته‌ها را گرفت. خودمان پاکت داشتیم. توی کمد دیواری‌های دفترمان از شرکت قبلی یک جعبه پاکت خالی جا مانده بود. همان‌ها را استفاده کردیم. مأمور تیپاکس هر پاکت را می‌خواست ۱۰ هزار تومان بفروشد. نیازی نداشتیم. قیمت پاکت‌ها را هم از گوگل پرسیده بودم. بسته‌ی ۵۰ تایی پاکت‌ها دانه‌ای ۲۵۰۰ تومان می‌شد. مأمور تیپاکس می‌‌خواست ۲۵۰۰ تومانی‌ها را دانه‌ای ۱۰ هزار تومان بفروشد. محموله‌ی ۱۰ تایی پاکت‌ها را از ما گرفت و رفت. پاکت‌ها به موقع به مقصد رسیدند. اما این اولین و آخرین باری بود که مأمور تیپاکس برای دریافت بسته‌ها آمد! دفعه‌ی بعدی که بسته‌های‌مان را در مای تیپاکس ثبت کردیم و هزینه‌ها را پرداخت کردیم، مأمور تیپاکس سر وقت تعیین‌شده نیامد. زنگ زدیم به تیپاکس شکایت کردیم. گفتند می‌فرستیم. اما کسی نیامد. سه روز گذشت. سه بار شکایت کردیم اما باز کسی نیامد. زنگ زدیم نمایندگی‌های تیپاکس نزدیک دفتر. یکی‌شان وعده وعید داد. ولی باز هم نیامد. آن یکی آب پاکی را ریخت روی دست‌مان و گفت آقا ما دیگر نمی‌آییم بسته بگیریم. خودتان بیاورید. با یک هفته تأخیر بسته‌ها را فرستادیم. فهم‌مان بیجک گرفت که مأمورهای تیپاکس در صورتی‌که برای‌شان سود اضافی داشته باشی انجام وظیفه می‌کنند وگرنه وظیفه‌ی تعریف شده برای‌شان معنایی ندارد. 
دفعه‌ی بعد بی‌خیال مای تیپاکس شدیم. بسته‌ها را بردیم یک نمایندگی دیگر تیپاکس. این هم علافی‌اش وحشتناک بود. ۴۵ دقیقه تمام ایستادیم تا مشخصات ۱۰ بسته‌ را ثبت کنند. کاری که خودمان در مای تیپاکس عرض شاید کمتر از ۱۵ دقیقه انجام می‌دادیم. هزینه هم همان بود. این‌که ما برده بودیم و آن‌ها نیامده بودند از ما بگیرند باعث کاهش هزینه نشده بود. 
اما داستان‌های تیپاکس تازه داشت شروع می‌شد. بعضی شهرستان‌ها پستچی‌های تیپاکس نمی‌رفتند بسته را تحویل بدهند. زنگ می‌زدند به گیرنده که بیا تحویل بگیر. در شهری مثل قم این داستان خیلی بد شد. یکی از کسانی که کتاب را خریده بود، این طرف شهر بود و نمایندگی تیپاکس آن طرف شهر. هزینه رفت و آمد طرف برای گرفتن بسته خودش اندازه‌ی قیمت کتاب می‌شد! یعنی اگر بسته را تحویل راننده‌ اتوبوس‌های بین شهری می‌دادیم و به طرف می‌گفتیم فلان ساعت برو ترمینال از راننده تحویل بگیر شرف داشت به این حالت تیپاکس.
بسته‌های بعدی اما ماجراهای عجیب‌تری داشتند. این بار مای‌تیپاکس ثبت کردیم و دیگر منتظر مأمور تیپاکس نشدیم. گفتیم همه چیز در سیستم‌شان ثبت شود هم وقت کمتری از ما می‌گیرد هم از خودشان. این‌جوری فقط باید یک برچسب می‌زدند روی پاکت‌ها و تمام. هزینه بسته‌ها را هم تمام و کمال توی مای تیپاکس‌شان پرداخت کردیم. بسته‌های تهران ۱۹۵۰۰ تومان شدند و بسته‌های شهرستان از ۲۲ هزار تومان تا حدود ۲۹ هزار تومان. بسته‌ها را تحویل دادیم. اما تیپاکس روی دیگر خودش را نشان داد. یک سرویس دیگری دارد به نام پس‌کرایه. خیلی از کسب‌وکارهای اینترنتی ازش استفاده می‌کنند. کالا را به تیپاکس می‌سپرند و هزینه ارسال را می‌سپرند به عهده‌ی گیرنده. تیپاکس از ما هزینه ارسال را دریافت کرده بود، اما همه‌ی ۹ تا بسته‌ را پس‌کرایه هم کرد. کتاب‌ها را به گیرنده می‌رساند و از آن‌ها هم پول می‌گرفت. یعنی هم از سمت فرستنده (ما) پول می‌گرفت و هم از سمت گیرنده. یکی از مشتری‌ها زنگ زد که مگر نگفتید ارسال رایگان؟ این چرا از من پول می‌خواهد؟ برایش مستندات پرداخت هزینه را هم فرستادیم و نشان داد و آن مأمور تیپاکس قانع شد. اما بقیه پول زور سلفیده بودند و به ما هم فحش دادند که چرا دروغ گفتید که هزینه ارسال رایگان است؟ تازه یکی‌شان دوبله اذیت شده بود. بسته را نبرده بودند دم خانه‌شان. بهش گفته بودند بیاید فلان دفتر بسته را تحویل بگیرد. این بنده خدا کلی راه کوبیده بود رفته بود. بعد ازش پول هم گرفته بودند تا بسته را تحویلش بدهند. 
آبروریزی عجیبی شد. 
زنگ زدیم دوباره واحد شکایات تیپاکس. دقیقا ۲۰ دقیقه ما را پشت خط نگه داشتند و اخرسر گفتند درست می‌گید. یک کد پیگیری به ما  دادند و همین. می‌دانم که سرکاری است. چه کار مگر می‌خواهند بکنند؟ احتمالا نهایت کارشان این است که مثل دیجی‌کالا بردارند یک کد تخفیف بدهند بگویند جبران خسارت‌تان این شکلی. در دیجی‌کالا خودت هستی و دیجی‌کالا. به کسی قول مکتوب نداده‌ای. این‌که بگویی و بنویسی ارسال رایگان و بعد یکی دیگر پول زور بگیرد، فقط بحث آن پول نیست که، آبرو حیثیت رفته است...
پست و سازوکار پخش کالاها و مرسوله‌ها سیستم جدیدی نیست. صدها سال قدمت دارد و صدها سال است که چند و چونش مشخص شده. قبل از تلفن و اینترنت و این داستان‌ها بوده. سازوکارش در همه جای دنیا مشخص و واضح است. «اخلاق» مشخصی دارد. این‌که ایرانی جماعت اخلاق یک فرآیند شاید چند هزار ساله را یاد نگرفته گریه‌آور است.