شور زندگی

‏1- دوست دیده یا نادیده‌ای که کتاب را از طریق آدینه بوک برایم فرستادی: واقعاً ممنونم.‏

‏2- می‌توانستم بنشینم خیره به خورشید را دوباره بخوانم. آن هم در باب مرگ است. پر است از نقل‌قول‌های ‏ادبیاتی و رمان و داستان و شعر. ولی خیلی وقت بود که رمان نخوانده بودم. و خواندن همه می‌میرند سیمون ‏دوبووار شد همان داستانی که پل استر اول کتاب سه‌گانه‌ی نیویورکش نوشته بود: ‏

کلمات عوض نمی‌شوند، اما کتاب‌ها همیشه در حال تغییرند‎. 

عوالم مختلف پیوسته تغییر می‌کنند، افراد عوض می‌شوند، کتابی را در وقت مناسبی پیدا‎ ‎می‌کنند و آن کتاب ‏جوابگوی چیزی است، نیازی، آرزویی‎.‎

‏3- همه می‌میرند فوق‌العاده بود. فکر نمی‌کردم این قدر حالم را بد کند. فکر نمی‌کردم این‌جوری من را بگیرد. ‏داستانی به‌شدت گیرا و عمیق. در مورد رایموندو فوسکایی که عمر جاودانه پیدا کرده است. خلاصه‌ی یک خطی ‏کتاب می‌شود داستان مردی که 700 سال است عمر جاودانه پیدا کرده است، او نمی‌میرد و تمام فرصت‌هایی را که ‏آدم‌ها فکر می‌کنند مرگ از آن‌ها می‌گیرد دارد، او نمی‌میرد و در جهان آدم‌های فانی زندگی می‌کند. او در مقابل ‏مرگ هیچ ضعفی ندارد. کتابی در باب مرگ و جاودانگی. ‏

وقتی روایت سیمون دوبووار را می‌خواندم، دیالوگ‌های فوق‌العاده‌ی بین شخصیت‌هایش را می‌خواندم خودم را ‏رایموندو فوسکا می‌دیدم. حس می‌کردم در تمام لحظه‌های خواندن کتاب من هم عمر جاودانه دارم. من هم دچار ‏همان ملال زندگی بی‌نهایت هستم. و حس می‌کردم مرگ واقعاً موتور محرکه‌ی وجود آدمی است. ‏

فوسکا از پادشاهی شروع می‌کند. سعی می‌کند با پادشاهی بر شهر خودش، بر ناحیه و کشور خودش و بر جهان ‏خودش جهانی یکپارچه را بسازد. سعی می‌کند از رویین‌تن بودن خودش در مقابل مرگ کمال استفاده را ببرد و ‏جهانی سراسر عدل و داد و رفاه و آسایش را بسازد... ولی بعد از 200 سال می‌بیند که نمی‌تواند. او نمی‌تواند بر ‏انسان‌ها حکومت کند. سعی می‌کند شخصیت دوم شود. از طریق یک سلسله‌ی پادشاهی از انسان‌های فانی به ‏آرمان خودش برسد. ولی باز هم نمی‌تواند. ‏

فوسکای بی‌مرگ حکم جسم صلب را پیدا کرده است. حکم آدمی را پیدا کرده است که تغییر نمی‌کند. مرگ ‏سرچشمه‌ی تغییرات است. آدم‌ها و حوادث پیوسته در حال تغییرند و اگر مرگ نباشد، هم‌آهنگی با سیر تغییرات ‏وجود نخواهد داشت. جهان پیوسته در حال مرگ و تغییر است. اما او تغییر نمی‌کند. فوسکای بی‌مرگ نمی‌تواند ‏تغییر کند و آدمی که تغییر نمی‌کند شور زندگی را درنمی‌یابد.‏

دیالوگ کلیدی کتاب، بین فوسکا و پادشاه شارل اتفاق می‌افتد:‏

‏«... گفتم: من می‌خواستم همه را به خوشبختی برسانم. اما می‌بینم که از دسترس من بیرون‌اند.‏

ساکت شدم؛ هیاهوی شادمانه و فریادهای مصیبت‌آلودشان را می‌شنیدم. صدای خنوخ نبی را می‌شنیدم که فریاد ‏می‌زد: باید همه چیز را نابود کرد! علیه من سخن می‌گفت، علیه منی که می‌خواستم زمین را بهشتی کنم که در آن ‏هر دانه‌ی شن سر جای خودش باشد، هر گلی در ساعت مقرر بشکفد. اما انسان‌ها نه گیاه بودند و نه سنگ؛ ‏نمی‌خواستند به صورت سنگ درآیند.‏

گفتم: پسری داشتم. به استقبال مرگ رفت. زیرا من در زندگی راه دیگری برایش باقی نگذاشته بودم. زنی هم ‏داشتم که چون همه چیز را در اختیارش گذاشته بودم ترجیح داد در عین زندگی به صورت مرده‌ای درآید. و ‏کسانی هم هستند که ما آن‌ها را سوزانده‌ایم و در دم مگر از ما ممنون بوده‌اند. این مردم خوشبختی را نمی‌خواهند؛ ‏می‌خواهند زندگی کنند.‏

شارل گفت: زندگی کردن یعنی چه؟ سری تکان داد و گفت: این زندگی چیزی نیست. دیوانگی است که انسان ‏بخواهد بر دنیایی که هیچ چیز نیست مسلط شود!‏

‏- لحظه‌هایی هست که آتشی در دلشان می‌گدازد، و همین را زندگی کردن می‌نامند.‏

ناگهان موجی از کلمات بر زبانم جاری شد؛ شاید برای آخرین بار در چندین سال، چندین قرن، فرصت داشتم ‏حرف بزنم.‏

گفتم: مسئله‌شان را درک می‌کنم. الآن دیگر درک می‌کنم. آنچه برایشان ارزش دارد هرگز آن چیزی نیست که به ‏آن‌ها داده می‌شود. بلکه کاری است که خودشان می‌کنند. اگر نتوانند چیزی را خلق کنند، باید نابود کنند. اما در هر ‏حال باید آنچه را که وجود دارد طرد کنند، وگرنه انسان نیستند. و ما که می‌خواهیم به جای آن‌ها دنیا را بسازیم و ‏در آن زندانی‌شان کنیم، چیزی جز نفرت آن‌ها نصیبمان نمی‌شود. این نظم، این آسایشی که ما آرزویش را داریم ‏برای آن‌ها بدترین نفرین است...» ص 246 و 247‏

‏4- آزادی، عشق ورزیدن و دوستی شاید کلمات پیش‌پاافتاده‌ای باشند. ولی وقتی همه می‌میرند را می‌خوانی با ‏روایت سیمون دوبووار می‌فهمی تنها چیزهایی هستند که در لحظه‌های کوتاه عمر ما در دلمان جرقه و آتشی را ‏می‌گدازند. شور زندگی همین‌ها هستند. فوسکا با عشق ورزیدن به زنان زندگی طولانی‌اش و رفیق شدن با مردان ‏جوان و کمک کردن به آن‌ها برای رسیدن به آرزوها و آرمان‌هایشان (کشف سرزمینی جدید، به راه انداختن ‏انقلاب در یک جامعه و...) در عمر نامحدود خودش لحظه‌هایی معنادار را تجربه می‌کرد. اما این معنا فقط با مرگ ‏است که جاودانه می‌شود... و شور زندگی، شور بودن، معنایی که رژین از کار کردن به دست می‌آورد برای فوسکای ‏بی‌مرگ نامفهوم بود: ‏

‏«فوسکا گفت: بله.‏

مهربانانه لبخندی زد. گفت: دوست دارم بازی شما را تماشا کنم.‏

‏- آخر برای چه؟ مگر برای این نیست که خوب بازی می‌کنم؟ ‏

فوسکا با حالتی مهربان او را نگاه می‌کرد. گفت: وقتی بازی می‌کنید، با چه شور و شوقی به موجودیت خودتان ایمان ‏دارید! من این حالت را در دو سه زن دیگر در تیمارستان دیده‌ام. اما آن‌ها فقط به خودشان ایمان داشتند. در ‏حالی‌که برای شما، دیگران هم وجود دارند و گاهی موفق شده‌اید وجود مرا هم برای خودم اثبات کنید.‏

رژین گفت: چه گفتید؟ همه‌ی آنچه در رزالیند و برنیس دیده‌اید همین است؟ استعداد مرا فقط در همین می‌بینید؟ ‏

لب می‌گزید. دلش می‌خواست گریه کند.‏

فوسکا گفت: کم چیزی نیست. همه‌ی مردم موفق نمی‌شوند به این خوبی ادای زنده بودن را دربیاورند.‏

رژین سرگشته گفت: اما این ادا نیست. واقعیت است. من وجود دارم.‏

فوسکا گفت: نه! خودتان هم چندان مطمئن نیستید. وگرنه این‌قدر پافشاری نمی‌کردید که مرا با خودتان به تآتر ‏ببرید.‏

رژین با هیجان گفت: مطمئنم! وجود دارم. استعداد دارم و هنرپیشه‌ی بزرگی می‌شوم. شما کورید و نمی‌بینید!» ص ‏‏79 و 80‏

‏5- ترجمه‌ی مهدی سحابی فوق‌العاده بود.‏

?Is it hard to go on

یادم آمد که صبح همان روز به مرگ فکر می‌کردم. چرایش را نمی‌دانم. از همان سر صبح که چشم‌ باز کردم به مرگ فکر کردم. مرگ و تمام شدن. به این فکر کردم که مرگ موتور محرکه‌ی فعالیت‌های آدمی است. حتا در عشق چیزی که باعث لذت می‌شود،‌ چیزی که عشق را سحرانگیز و افسون‌کننده می‌کند یک چیز دوگانه است که از مرگ می‌آید. از بودن با آدمی که حس خنکی و گرمای عشق را به تو می‌دهد، از راه رفتن در کنار او،‌ از گفتن درونیات خودت به او، از شنیدن درونیاتش،‌ از بودنش و بودنت احساس جاودانگی لحظه‌ای می‌کنی و دوست‌ داری که این جاودانگی را مدام کنی. احساس زندگی بی‌نهایت... از یک طرف دیگر هم می‌دانی که مرگ حق است و همه چیز تمام می‌شود، حتا همین عشق جاودانی. و سر همین حتمی بودن مرگ سعی می‌کنی قدر لحظه‌های بودنت با معشوق را بدانی. می‌دانی که مرگ و جدایی نزدیک است، پس سعی می‌کنی که تک تک ثانیه‌های جاودانگی را عمق ببخشی و و همین چرخه‌ی فضیلت است که عشق را سحرانگیز و افسون کننده می‌کند و آن را به زندگی (چیزی مخالف مرگ) تبدیل می‌کند...

به مرگ و عشق فکر کرده بودم. مرگ و جهان آخرت هم هست. ایمانی قوی به دنیایی که بعد از تمام شدن است. دنیایی که هیچ کس ندیده‌ آن را. ولی بشارتش مفر فوق‌العاده‌ای‌ست از مرگ. آرامش ایمان به معاد و باید‌های و نبایدهای آن جهان بزرگ‌تر، باز هم موتور محرکه‌ی فعالیت‌های آدمی می‌شود... 

مرگ و کسب جایگاه‌ها هم هست. این را دوستی دیگر گفته بود. حرص و آز آدم‌ها برای به دست آوردن جایگاه‌ها فرارشان است از مرگ. آدم‌ها وارد یک کار می‌شوند، پله‌های ترقی در آن کار را برای خود ترسیم می‌کنند،‌ کارمند دوست دارد رییس شود. یک رییس دوست دارد مدیر شود. یک مدیر دوست دارد مدیرعامل شود. یک مدیرعامل دوست دارد جایگاهی بالاتر و بزرگ‌تر به دست بیاورد... یک نویسنده‌ی آماتور شروع می‌کند به نوشتن. در روزنامه‌ها و مجلات می‌نویسد. تحقیق و مطالعه می‌کند. کتاب می‌نویسد و در ذهنش دوست دارد به همان جایگاهی در نویسندگی برسد که داستایفسکی کبیر با کتاب‌هایش رسیده بود... آدم‌ها برای جایگاه‌ها حرص و جوش می‌زنند. سعی می‌کنند. تلاش می‌کنند. نه فقط به خاطر پول بیشتر... نه... دوست دارند آن انتها،‌ آن‌جا که بوی تمام شدن می‌دهد در جایگاهی باشند که به مرگ بتوانند بخندند...

سوار مترو شده بودم و به این جور چیزها فکر می‌کردم که یکهو دیدم باید از مترو پیاده شوم. کاری نمی‌توانستم بکنم. فکرهایی بی نتیجه بودند. باید فقط می‌نوشتم‌شان. توی این فکر بودم که وقتی رسیدم سر کار اولین کارم نوشتن همین‌ها باشد که یکهو به آن زن رسیدم. 2 مرد متصدی مترو و 1 زن بلیط فروش دورش نشسته بودند و او دراز به دراز افتاده بود کف سنگ‌های ایستگاه. مردها می‌خواستند زنگ بزنند به اورژانس و زن چشم‌هایش بسته بود. دراز به دراز، بی‌خیال آن‌چه که دارد در اطرافش می‌گذرد... از کنارشان رد شدم و از این قرینگی اتفاقات بیرونی و درونی ذهنم تعجب کردم.

شب که بهم زنگ زد من هم دوست نداشتم خبر مرگ عمویش را باور کنم. خودش هم دوست نداشت. مستقیم بهش نگفته بودند. فقط 3 روز پیش بهش گفته بودند عمو مریض است و بعد از 3 روز زنگ زده بودند که فردا 6 صبح راه بیفت. بی‌هیچ توضیح اضافه‌ای. من نمی‌توانستم چیزی بگویم. یا دلداری بدهم. آدم‌ها این جور وقت‌ها چه می‌گویند به هم؟ همان جملات مسجدی و باور به معاد را باید گفت؟ یا چیزهایی دیگر... چه چیزی می‌توان گفت که دلداری‌دهنده باشد. که تسکین دهنده باشد؟ نمی‌دانستم و نتوانستم کمک کنم.

فقط ماندم که چرا باید اتفاقات درونی، فکرهای درونی بر حوادث برونی هم تاثیر بگذارند...