که چی...

آقا سبحانی شاگرد اول دوره‌ی لیسانس ما بود. از همان روز اول معلوم بود که شاگرد اول است. جدی و کوشا بود. سر ‏کلاس‌های ریاضی 1 دکتر حشمتی توی تالار شهید رجب‌بیگی تروتمیز جزوه می‌نوشت. رها نمی‌کرد. شوخی نمی‌گرفت و با ‏همان فرمان رفت و شاگرد اول شد و بدون کنکور وارد ارشد شد و بعد هم زد تو گوش دکترا... البته برای من به‌شخصه ‏بیش از شاگرد اول بودن دو ویژگی دیگرش توی ذهنم پررنگ است: اخلاقش و تعصبش به ایران. ‏

توی لیسانس بچه خرخوان داشتیم که برای رنک دانشکده شدن می‌رفت زیرآب بچه‌ها را توی کلاسی که خودش برنداشته ‏بود می‌زد تا استاد آن درس نمره‌های پایین‌تری بدهد و او از یک کلاس دیگر نمره‌های بالاتری بگیرد. تا در مجموع بتواند ‏معدلش را بالاتر بکشد... بچه خرخوان‌هایی داشتیم که حال آدم را به هم می‌زدند. ولی آقا سبحانی از آن هاش نبود. مرد و ‏مردانه درس می‌خواند.‏

آقا سبحانی عجیب دانشگاه تهرانی است. از همان اول دانشگاه تهران ماند،‌ ارشد را هم دانشگاه تهران ماند و دکترا را هم. ‏نرخ خروج از ایران دانشگاه تهرانی‌ها نسبت به شریفی‌ها خیلی پایین‌تر است. ماه رمضان امسال که افطاری دور هم جمع ‏شده بودیم، حساب کتاب کردیم دیدیم 50 درصد از هم‌کلاسی‌هایمان در سال‌های لیسانس الآن دیگر ایران نیستند. آقا ‏سبحانی از آن‌هاست که هر کس اندیشه‌ی رفتن دارد می‌نشیند ساعت‌ها با او صحبت می‌کند و تا دلیل رفتنش منطقی نباشد ‏قانع نمی‌شود...‏

قصه چی است؟ قصه فیلم کوتاهی است که آقا سبحانی برایم فرستاده. یک فیلم کوتاه 4دقیقه‌ای. مصاحبه‌ای با دانشجوهای ‏اول و آخر خط. کسانی که آمده‌اند همایش آشنایی با رشته‌های دانشگاه شریف. نوگل و نوشکفته‌اند. رتبه‌های کنکورشان ‏خوشگل و مناسب برای در و دیوار مدرسه و بروشورهای تبلیغاتی است و دانشجوهایی که سال آخری‌اند،‌ یا آخر لیسانس، ‏یا آخر فوق‌لیسانس یا دانشجوی دکترا. تفاوت حرف‌ها و صحبت‌هایشان. ‏

تصورات خنده‌دار ترم صفری ها‌ که 99 درصد شریفی‌ها درس خوانند و 80 درصدشان بعد از دانشگاه موفق می‌شوند و ‏حرف‌های آخر خطی‌ها: دلم می‌سوزد برای این نوشکفته ها که با روزی 12ساعت درس خواندن دارند وارد دانشگاه ‏می‌شوند و چه تصوراتی که برای خودشان ساخته‌اند. این‌که وقتی وارد شدند چنان حیف می‌شوند و چنان ویران می‌شوند که ‏خودشان هم فکر نمی‌کنند. (البته آقا سبحانی یک‌چیزی بگویم: درصد حماقت در شریفی‌ها بیش از تهرانی‌هاست. من ارشد ‏آنجا بودم. ولی چون تغییر رشته داده بودم مجبور شدم 16 واحد با لیسانسه‌ها دم خور باشم... یک عده‌ای‌شان تا آخرش ‏هم نمی‌فهمند چه قدر سگ‌دو زدن‌هایشان پوچ است!) حرف‌های آن دانشگاه دکترا در مورد یک «که چی؟» بزرگ... که چی ‏بشود؟

 

نظر من در مورد این فیلم چیست؟

سؤال سختی است.‏

تصورات ترم صفری ها که احمقانه است. ولی راستش من شبیه آن آخر خطی‌ها هم نیستم. چون اصلاً به آخر خط نرسیدم. ‏زود واگنم را عوض کردم. لیسانسم مکانیک بود و فوق‌لیسانس سیستم‌های اقتصادی اجتماعی. کارم برنامه‌ریزی تولید بود، ‏بعد شد کارشناس بیمه‌های مهندسی و بعد طرح و توسعه و حالا هم خیر سرم تولید محتوا... کلاً تبدیل شده‌ام به آدمی که در ‏حال تعویض واگنش است و مثل بچه‌ی آدم نمی‌تواند یک جا بماند و ادامه بدهد... البته اگر قرار به کی چی گفتن باشد که از ‏همه‌شان بیشتر باید بگویم که چی؟ چه زمان‌هایی همچه جمله‌ای به کله‌ام می‌زند؟ آخرین بارش 6ماه پیش بود که به‌طور ‏خیلی موقتی کارمند شده بودم. همکارم هم سن خودم بودم. پیام نور خوانده بود. کودن بود. سرگرمی‌هایش آن‌قدر احمقانه ‏بودند که نمی‌توانستم به رخش نکشم که چه قدر احمق است. ولی آن احمق حقوقش 2 برابر من بود... من نمی‌توانستم با او ‏رقابت کنم... با همه‌ی دبدبه و کبکبه و تیز بودنم به درد بخور نبودم... این همه درس خواندم و جای درست و درمان هم ‏خواندم... که چی؟!‏

بعد از ترم 4 بود که فهمیدم گند زده‌ام به معدلم رفته. زور زدم با از خط بیرون زدن‌ها جبران کنم. زور زدم چیزهایی یاد ‏بگیرم. چیزهایی غیر از مهندسی مکانیک. کمی شاید سیاست. مقدار زیادی داستان و رمان خواندن. مثلاً نوشتن. البته حالا که ‏نگاه می‌کنم می‌بینم همان زور زدن‌هایم هم بیهوده بوده. من یادگرفتن بلد نبودم. گیج و گول بودم. نه مهندسی مکانیک یاد ‏گرفتم. نه مهارت‌هایی خارج از خط...‏

یک چیزی هست... دو تا اشتباه کردم. دو تا اشتباهی که شاید تمام گند زدن‌هایم زیر سر همین‌ها باشد. یعنی شاید بهتر ‏است بگویم دو تا اشتباه نکردم. ‏

آدم هر چه جوان‌تر است باید بیشتر اشتباه کند. ‏

اشتباه بزرگ‌تر زندگی من این بوده که سعی کرده‌ام کم ‌اشتباه کنم. ‏

اشتباه اول: سربه‌زیر بودم و عاشق نشدم. 20 سالگی سنی است که حتی اگر عاشق هم نشوی باید ادای عاشق شدن را ‏دربیاوری. ‏

اشتباه دوم: من که دیده بودم معدلم افتضاح است. چرا زور می‌زدم بعد از ترم 4 آن را بهبود بدهم؟ معدل‌های 17 به بالای ‏ترم‌های 6 و 7و 8 به هیچ دردی نمی‌خوردند. باید می‌رفتم کار می‌کردم. باید می‌رفتم مجانی هر جهنم‌دره‌ای شده‌ کار ‏می‌کردم و در محیط کار قرار می‌گرفتم... ‏

چند تا چیز هست... ‏

من دیگر دانشجو نیستم. به دکترا نرسیدم. نتوانستم خودم را قانع کنم که مسیر دیگران را بروم. دکترا خواندن دیگر مسیر ‏دیگران رفتن است. مخصوصاً این‌که مصاحبه دارد و باید در فوق‌لیسانس و لیسانست بچه‌ی درسخوانی بوده باشی. من آدم ‏پاره‌پاره‌ای هستم. راستش از پاره‌پاره بودن هم خسته شده‌ام. ولی به خودم که نگاه می‌کنم باید پاره‌پاره‌تر بشوم...  هنوز به ‏آن چیزهایی که آرامم کند نرسیده‌ام. باید پاره‌پاره‌تر شوم و البته روند پاره‌پاره شدنم کند شده است و از این شاکی‌ام!‏

چیزی که هست این است که من هنوز هم از یادگرفتن، از خواندن لذت می‌برم... باورت نمی‌شود وقتی توی کورسرا و ‏edx‏ ‏می‌گردم،‌ وقتی به یک دوره‌ی ‏solar engineering‏ که برمی‌خورم چه قدر هیجان‌زده می‌شوم. من از مهندسی مکانیک دور ‏شده‌ام. بعید می‌دانم هم که دیگر بتوانم از مهندسی مکانیک پولی به جیب بزنم. ولی هنوز هم درس‌هایش من را به شوق ‏می‌اندازند. هنوز هم شوق یادگرفتن در من وجود دارد...می‌خواهم بگویم امثال ماهایی که دانشگاه‌های پدر و مادر دار ‏درس‌خوانده‌ایم،‌ شاید با نگاه کردن به محیط بیرون از دانشگاه و مقایسه کردن‌ها ناراحت و نومید شویم. یک که چی بزرگ ‏در ذهنمان شکل می‌گیرد. به انتهای پوچی می‌رسیم. ولی یک شادمانی کوچک در وجودمان هست که به نظرم باید مثل گل ‏سرخ سیاره‌مان ازش مواظبت کنیم و آبش بدهیم: لذت یاد گرفتن...‏

این گل کوچک همان چیزی است که ته ته ماجرا احساس پوچی و بی‌نتیجه و عقیم بودن را از یاد آدم می‌برد... و راستش ‏هرکسی که از این گل‌های کوچک دارد به نظرم بهترین راه فرار از آن «که چی» لعنتی را دارد....‏

و یک چیز دیگر... ته ماجرا باید به نظرت چه چیزی باقی بماند؟ فرمول‌ها و تسلط به چم‌وخم و نکته‌های درسی؟ خلاقیتِ به ‏کار بردن آن همه دانش در راستای یک کار و شغل برای این جامعه؟ پول و پله‌ی درست‌وحسابی؟ ممم... نه، به نظرم ته ته ‏ماجرا یک چیزی باقی می‌ماند برای آدم به اسم سرمایه‌های انسانی. می‌دانی؟ شریف و تهران و فلان و بیسار به امکانات و ‏اساتیدشان نیست که اسم درکرده‌اند. به خاطر دانشجوها و میزان هوش و خلاقیت آن‌هاست که دانشگاه پدرمادردار ‏شده‌اند... آدم هر چه قدر از سال‌های تحصیل اجباری دور می‌شود می‌بیند تعداد آدم‌های دوروبرش دارند کم و کمتر ‏می‌شوند. آدم‌هایی که بشود باهاشان خارج از چهارچوب‌ها حرف زد،‌ درد دل گفت، چیزهای دور از ذهن ازشان یاد گرفت... ‏این جور وقت‌ها چاره‌ای نمی‌ماند جز رجوع به آدم‌های گذشته... همان رفقای قدیمی. همان چیزی که من اسمش را می‌گذارم ‏سرمایه‌های انسانی... راستش اگر این‌جوری نگاه کنی می‌بینی ته تهش این سرمایه‌های انسانی از رفقای آن سال‌ها خیلی ‏باارزش‌اند...‏

نمی‌دانم. خیلی در و بی‌در گفتم. بی ساختار گفتم... شاید هم چرند گفته‌ام. نمی‌دانم...‏