سفر برگذشتنی- 2

 ‏"در فروردین سال 1379 خورشیدی،‌ یعنی سه سال پیش از شروع سفر هنگام خواندن دیوان ناصرخسرو دریافتم که درگذشت او ‏در سال 382 خورشیدی است. با خود گفتم که سه سال بعد هزارمین زادروز ناصرخسرو و چهل‌وچهار سال بعد هزارمین سال روز ‏سفر او خواهد بود. چه می‌شود اگر به این مناسبت کسی مسیری را که او پیمود بپیماید و ببیند در این هزار سال چه تغییراتی ‏حاصل‌شده است. چه برجای‌مانده و چه از بین رفته و چه چیزهای نوین دیگری به جای آن‌ها آمده است و جهان در این هزاره چه ‏دگرگونی‌هایی پیدا کرده است و مردمانش چگونه زندگی می‌کنند. ازآنجایی‌که امید نداشتم که در آغاز هزاره‌ی سفر او زنده باشم ‏با خود گفتم که چرا در هزاره‌ی تولد او خود در این راه نروم و نبینم و ننویسم." (ص 9 و 10 کتاب)‏

ایده‌ی کتاب سفر برگذشتنی فوق‌العاده است و البته اجرایی شدن آن است که آدم را مجذوب خود می‌کند. مسیری که ‏ناصرخسرو 1000 سال پیش پیمود امروز از مرزهای 10 کشور می‌گذرد. 10 کشوری که بحرانی‌ترین نقطه‌ی جهان یعنی خاورمیانه ‏را تشکیل می‌دهد. افغانستان، ترکمنستان، ایران،‌ ترکیه، سوریه، اسرائیل،‌ فلسطین،‌ لبنان، عربستان سعودی و مصر...‏

در اروپا و آمریکا کار معمولی شده است. تورهای زیادی به شیوه‌ی رفتن در مسیری که بزرگان می‌رفته‌اند برگزار می‌شود. در ‏دوبلین یکی از ‏برنامه‌های گردشگری راه رفتن در مسیرهایی است که شخصیت‌های جیمز ‏جویس راه می‌رفته‌اند. در لندن گذر از ‏کوچه‌باغ‌ها و کوهستان‌هایی که شاعر طبیعت‌گرای انگلیسی ‏وردزورث می‌رفته کاملاً معمول است. رفتن در همان مسیرها،‌ خواندن ‏شعرها و داستان‌های آن ‏شخصیت مشهور. نگاه کردن از دریچه‌ی نگاه به او دنیا. در آمریکا هم این کار معمول است...‏

ولی جا پای ناصرخسرو گذاشتن کاری بس سترگ و عظیم است. فراتر از یک گلگشت یکی دو روزه است. کاری که محمدرضا ‏توکلی صابری تک و تنها آن را انجام داد و کتابش را نوشت. کتاب سفر برگذشتنی شیرین نیست. لحن و زبان توکلی صابری نکته‌ی ‏خاصی ندارد. به تب‌وتاب نمی‌اندازد آدم را. آرام است. خیلی به‌ندرت احساسی است. اوج و فرود ندارد. ولی همین‌که ببینی دیده‌ها و ‏تجربه‌های ناصرخسرو بعد از 1000سال چه شکلی شده‌اند و چه چیزهایی جای آن‌ها را گرفته آن‌قدر جذاب است که لحن یکنواخت ‏کتاب توی ذوق نمی‌زند.‏¹

باید این مسیر پر رهرو شود. باید یک مسیر گردشگری، نه... فراتر از یک مسیر گردشگری شود. باید راهی شود که رهروان آن ‏با عشق و ماجراجویی به جاده بزنند و برسند به قبله‌ی مسلمانان جهان. مسیر ناصرخسرو در خاورمیانه جان می‌دهد برای یک سفر ‏دور و پرمعنا. از آن سفرها که هم کهن‌الگوهای ذهنی خودت را کشف کنی و هم با آدم‌های مختلف بر بخوری. کشمکش‌های ‏آدمیزاد را به چند دسته تقسیم می‌کنند: کشمکش آدمیزاد با خودش،‌ با هم نوعانش،‌ با طبیعت و کشمکش با خدایان و متافیزیک. یا ‏به طریق اسلامی‌اش: رابطه‌ی آدمی با نفس خودش،‌ با مردمان دیگر (ناس) و با خدا (الله). ‏

مسیر سفر برگذشتنی پر است از کشمکش. هر کس که به این راه بیفتد ته ماجرا تمام کشمکش‌های ممکن برای آدمی را تجربه ‏می‌کند. ویران می‌شود و ساخته می‌شود... کشورهای خاورمیانه و جنگ‌های داخلی و جنگ‌های بیرونی و ناامنی و بیابان‌هایی که ‏سال‌به‌سال افزون و افزون‌تر می‌شوند و انتهای سفر... حج و طواف به دور خانه‌ی خدا که هیچ تجربه‌ای جایگزین آن نخواهد شد...‏

صلح خاورمیانه هم یحتمل از همین مسیر می‌گذرد. از همین مسیر ناصرخسرو... اگر رهروان راه او زیاد شوند،‌ سفیران صلح در ‏بین کشورهای خاورمیانه جاری می‌شوند... مردمان را با اشتراک‌گذاری تجاربشان هم‌صدا می‌کنند و حکومت‌ها حداقل ناچار به ‏رعایت صلح و صفا برای رهروان مسیر ناصرخسرو می‌شوند...‏

هیچی... خواستم بگویم توی قوطی آرزوهایم تکرار تجربه‌ی آقای توکلی صابری را با حروفی بزرگ روی بال‌های یک موشک ‏کاغذی نوشتم و انداختم. یک آرزوی بزرگ دیگر هم کردم: جا پای سعدی گذاشتن... سعدی هم دنیادیده¬ی بزرگی بود... باشد که ‏این آرزوها روزی نزدیک بال و پر بگیرد و به پرواز درآید...‏

_1: یکی از نقاط اوج کتاب برایم این جایش بود: "در نزدیکی فانوس دریایی به رستوران الفنر رفتم و ماهی سفارش دادم. از پنجره ‏آن فانوس دیده می‌شد. فانوس دریایی که در کنار دریای مدیترانه بود و در آسمان شفاف و آبی روز ابرها از ته دریا بالا آمده و به ‏وسط آسمان رسیده بودند و همچنان داشتند بالا می‌آمدند تا ببارند. اما دیده‌های من مهلت نداد و زودتر از آن‌ها باریدن گرفت. ‏

در یک‌ساعتی که در رستوران بودم هم چنان می‌گریستم و به فانوس می‌نگریستم. سرم را زیر انداخته بودم تا کسی متوجه نشود ‏و همان‌طور که غذا می‌خوردم اشک‌هایم را پاک می‌کردم. پسر و دختر یک زوج فرانسوی که در برابر من نشسته بودند پیوسته به ‏من نگاه می‌کردند. دو کارمند رستوران نیز در گوشه‌ای زیرچشمی مرا می‌پاییدند. لابد با خود می‌گفتند چرا این مرد تنها بی‌جهت ‏می‌گرید. باز هم احساساتی شده بودم. یکی به خاطر این‌که این فانوس دریایی نقطه‌ی پایان سفر بود و توانسته بودم تا اینجا سفر را ‏یک‌نفس ادامه دهم و در بیشتر شهرهایی که او نام برده بود پا بگذارم و بیشتر مکان‌هایی که او دیده بود ببینم و این افتخار بزرگی ‏بود که تا هزاره‌ای دیگر برای هیچ‌کسی ممکن نخواهد بود. دو دیگر بر حال او که پس از هزار سال هم چنان نشناخته و فراموش ‏شده و غریب است و سه دیگر به این خاطر بود که مرا به یاد زنی می‌انداخت که همیشه دوستش داشته‌ام و او فانوس دریایی را ‏دوست می‌دارد. آرزو داشتم که او هم اینجا در کنار من بود و با هم بودیم..." ص 152 و 153 کتاب